Leesimpressies
Adri van der Heijden: Tonio
- Nr. 21 - 2012
- Het verlies van een ouder behoort tot de verdrietige spelregels van de natuur. De kans dat je een partner verliest is ongeveer fifty-fifty. De dood van een kind druist in tegen de gangbare verwachtingen. De natuur is aan het spookrijden geslagen. Schrijver A.F.Th. van der Heiden werd in het pinksterweekend van 2010 opgeschrikt door de dood van zijn zoon Tonio. In de vroege ochtend staat opeens de politie op de stoep. Zijn vrouw Mirjam en hij worden met spoed naar het ziekenhuis vervoerd. Hun enig kind verkeert in kritieke toestand. In de auto vragen zij zich in hun radeloosheid af of het begrip kritieke toestand perspectief open laat. Urenlang voeren de artsen een operatie uit. Tevergeefs. De verwondingen zijn te ernstig. De ontreddering van de ouders is nauwelijks voorstelbaar. Van der Heijden heeft geprobeerd de woorden te vinden voor de verschrikkingen die dan je leven binnendringen. Tegelijk heeft hij een eresaluut gebracht aan Tonio, een leven dat net geen 22 jaar mocht duren. Lang heb ik geaarzeld of ik dit boek wel wilde lezen. Je dringt als lezer de intimiteit van een ander binnen in een wel zeer delicate fase van het leven. Is hier sprake van belangstelling voor een verre uithoek van het verdriet of wordt lezen hier een vorm van voyeurisme?
Van der Heijden heeft eerder requiems geschreven over zijn ouders. In 1995 verscheen Asbestemming over zijn vader, in 2007 gevolgd door Uitdorsten over zijn moeder. Leven in de breedte is de term die van der Heijden ooit heeft gemunt om nauwgezet verslag te doen van wat hem in zijn leven bezig houdt. De eerdere requiems vond ik indrukwekkende boeken. Er is een dragelijk evenwicht tussen compassie en beschrijving. De emotie in Tonio is aanzienlijk rauwer. Het eerste woord van het boek geeft uiting aan een langgerekte innerlijke schreeuw: Tooooooo-nii-ioooo. De toon is gezet. Ruim 600 bladzijden blijft de intensiteit bij de auteur in de hoogste versnelling ook al bestaat het boek uit verschillende componenten. Een belangrijk onderdeel vormt de reconstructie van wat er de laatste dagen voorafging in het leven van Tonio tot en met het fatale ongeluk op de hoek van de Hobbemastraat en de Stadhouderskade. Een tweede laag is wat de ouders doormaken vanaf het moment dat de politie zich aan de voordeur meldt. Deze episode loopt tot en met het plaatsen van de grafsteen waarbij Tonio alsnog zijn tweede voornaam in ontvangst. En dan is er het eerbetoon aan het leven dat zo ontijdig werd afgebroken. Uit alle hoeken en gaten komen de herinneringen van de ouders aan hun zoon tevoorschijn. Dat gaat terug tot zijn geboorte of eigenlijk tot zijn conceptie. Er is herkenning van de vader in zijn zoon met tussendoor gevoelens van schaamte en schuld.
Tonio dood! Waar heb ik dat aan verdiend? Ik heb zoveel in hem geïnvesteerd… van nestwarmte tot cornflakes
Na Tonio zijn nog twee boeken verschenen waarin schrijvers het verlies van een eigen kind gedenken. In Blauwe nachten schrijft Joan Didion over haar dochter en geeft met terugwerkende kracht veel aandacht aan de problematiek van adoptie. David Grossman verloor zijn zoon tijdens de oorlog in Libanon. In zijn Uit de tijd vallen- is de invalshoek het gemis en verdriet bij de achterblijvers. De zoon zelf blijft discreet vooral buiten beeld. Het boek van A.F.Th. van der Heiden is geschreven het dichtst op de noodlottige gebeurtenis en elke pagina draagt daarvan de sporen. Het incasseringsvermogen van de lezer raakt behoorlijk op de proef gesteld. Een opvallende rode draad in Tonio_ is het succes van het Nederlands elftal. Tonio is geboren tijdens het succesvolle EK van 1988. Tijdens de huldiging na het WK van 2012 durven de ouders voor het eerst de confrontatie aan met de plek des onheil. Het is macaber om onder het feestgedruis de locatie te inspecteren waar de automobilist de fietser, jouw zoon, van de sokken reed.
De bestuurder van de auto is de grote afwezige in het boek. Het is niet zo dat de ouders het ongeluk zelf hebben verdrongen. Zo bekijken ze, nadat er enige tijd overheen is gegaan, wel de camerabeelden van de aanrijding. De ouders stoppen veel energie in wat zich in de laatste dagen van Tonio heeft afgespeeld. Er is het raadselachtige meisje Jenny waar hij nog maar recent mee in contact was gekomen. Is hier een romance in de knop gesneuveld? De bestuurder blijft als persoon in duisternis gehuld. Het is duidelijk dat het om een jonge man gaat die direct na het ongeluk de hulpdiensten heeft ingeschakeld. Hij reed te hard maar er was geen alcohol in het spel. De passages die het leven van Tonio schetsen zullen op termijn vermoedelijk het meest beklijven. Er ontstaat een beeld van een bijzondere jongen met een haperende onderwijsloopbaan en een warme betrokkenheid bij zijn omgeving. Trouw in zijn vriendschappen Hij heeft een erfelijke hang naar alcohol en is een gepassioneerd fotograaf. De passages over Adri en Mirjam die elkaar tot steun proberen te zijn inclusief de hoeveelheid drank die daaraan te pas komt zijn erg uitgesponnen. Zij zwelgen in hun miserie. Hier raakt de lezer aan de grens van wat verteerbaar is. De keerzijde is wel dat Tonio in de literatuur zal voortleven.
