Leesimpressies
Aminatta Forna: De paradox van geluk
- Nr. 29 - 2019
- Aminatta Forna kwam ik op het spoor naar aanleiding van een televisie-interview in Boeken. We konden toen nog niet weten dat de VPRO dit programma de nek om zou draaien. Je kunt voor minder het lidmaatschap opzeggen. Ik zag een frisse intelligente verschijning die kon multitasken. Ze beantwoordde vragen tijdens het opgewekt glimlachen. Ik zag een vrouw die duidelijk over het gereedschap beschikte om interessante boeken te schrijven. Dat blijkt ze ook te doen, zo heb ik inmiddels ervaren. In de afgelopen week las ik enkele boeken van haar, een geoorloofde activiteit onder regime van het hitteplan. Het werk ademt een kosmopolitische geest, hetgeen aansluit bij haar biografie. Aminatta Forna is de dochter van een Schotse moeder en een vader uit Sierra Leone. Ze woonde in haar leven reeds op drie verschillende continenten. Aan het schrijverschap ging een loopbaan vooraf als documentairemaker voor de BBC. Haar leven bestaat echter niet alleen uit hosanna. Haar vader keerde vanuit het buitenland als arts terug naar zijn geboorteland om daar een politieke functie te vervullen. Toen hij zich als criticus uitsprak over de wantoestanden in zijn land moest hij dat met de dood bekopen. De dochter heeft niet alleen romans geschreven maar ook een boek met memoires dat als eerbetoon aan hem is te lezen: The devil that danced on the water.
Aminatta Forna weet overtuigend gelaagde personages in haar werk op te voeren. In De paradox van geluk, een vrije vertaling van Happiness, is een gecombineerde hoofdrol weggelegd voor een Ghanese psychiater en een Amerikaanse biologe. De roman speelt vooral in Londen en is overbevolkt met immigranten zowel menselijk als dierlijk. Attila Asare is naar Londen gekomen om een congres met psychiaters toe te spreken. De aanwezigheid van Jean is te danken aan haar onderzoekproject naar het gedrag van vossen in de stad. Eerder bestudeerde zij coyotes in New England. De lokale bevolking heeft niet veel op met de nieuwkomers. Brexit is geen thema maar de geest van Brexit waaiert over de bladzijden. Een discussiepunt is wat de toename van het aantal vossen veroorzaakt. Komt dat doordat de geliefde vossenjacht verboden is of komt het doordat de inwoners de beesten zo veel voedsel, leftovers van de welvaartsstaat, op een presenteerblaadje aanbieden? De stem des volks kiest voor de eerste verklaring. Dan is afschieten de oplossing. Veel deskundigen waaronder Jean bepleiten dat dit niet zal helpen. Het gedrag van dieren wijzigt als de omstandigheden waarin zij leven aan verandering onderhevig zijn. Wolven en honden zijn roedeldieren. Wolven vermijden mensen, honden zoeken juist hun gezelschap. Vossen zijn solitaire dieren. Zij leven alleen of met een partner in een eigen territorium.
Mens en hond sluiten een pact. Terwijl de rest van het dierenrijk zijn best deed in het wild te overleven hadden de honden hun plek bij de haard, hun eigen merkvoedsel, schoonheidssalons en Schots geruite jasjes
Attila en Jean hebben beide een persoonlijke crisis achter drug. Hij is weduwnaar geworden en zij gescheiden. Zij ontmoeten elkaar bij toeval en een hechte vriendschap bloeit op. Zij sluiten een bondgenootschap als Tano, een neefje van Attila, verdwenen blijkt. De moeder is in het ziekenhuis beland en de huiseigenaar heeft de sloten vervangen. Een grootscheepse zoektocht wordt ingezet. Hoe gedraagt een jongen zich die onvrijwillig dakloos is geworden? Eerder in het boek heeft de lezer het spoor kunnen volgen van vossen in de stad maar waar zoekt een puber vermoedelijk in paniek zijn toevlucht? Jean heeft een informeel netwerk van informanten opgezet die haar tegen een kleine vergoeding informatie verschaffen over de plekken waar zij vossen hebben waargenomen. Dit netwerk van Ghanese portiers, beveiligingsmensen uit Nigeria en straatvegers en parkeerwachters uit Sierra Leone komt goed van pas bij de zoektocht.
Attila trakteert de lezer op een aanstekelijke vrolijkheid. In zijn eentje danst hij graag of speelt luchtgitaar. Hij houdt van het goede leven, bezoekt het theater en dineert in voortreffelijke restaurants. Toch raakt hij bij de voorbereiding van zijn congresverhaal in gewetensnood. Hij heeft als arts verbonden aan de Wereldgezondheidsorganisatie vele conflictgebieden bezocht. Hij heeft ooit naam gemaakt door aan de orde te stellen dat artsen vaak PTSS over het hoofd zien en tegelijk schizofrenie overdiagnosticeren. Inmiddels is bij hem twijfel ontstaan of PTSS niet een label is dat al te makkelijk van stal gehaald wordt. Mensen komen incidenten tegen die pijn veroorzaken. Het is echter geenszins een must dat daardoor blijvende schade ontstaat. Het gevaar bestaat dat alle tegenslag die een mens op zijn pad tegenkomt altijd gekoppeld zal blijven aan dat incident dat vroeger heeft plaatsgevonden. Zo krijgen mensen een stigma opgeplakt dat hen belemmert in de toekomst een min of meer gewoon leven te leiden. Een diagnose als PTSS zet een rem op de veerkracht van de mens. Attila besluit zijn toespraak op het congres radicaal om te gooien.
Hoewel Attila en Jean de show stelen, bevat de roman een keur aan interessante bijrollen. Het zijn bijna allemaal onalledaagse types die binnen de bandbreedte weten te blijven waarbuiten de excentriciteit begint. Aminatta Forna is een schrijver om nauwlettend te volgen.
