Leesimpressies
Andre Brink: The ambassador
- Nr. 30 - 2020
- In een verwaarloosde uithoek van mijn bibliotheek bevinden zich drie boeken van Andre Brink. Het gaat om een plek waar de politie niet surveilleert en de FIOD niet binnen durft. Vermoedelijk is het geen toeval dat juist het werk van Andre Brink zich hier bevindt. Zijn reputatie raakte in de loop van het schrijversleven beschadigd. Brink stond aanvankelijk bekend als romancier en verklaard tegenstander van het apartheidsregime in zijn thuisland. Volgens de doorgaans betrouwbare literaire bijbel, alias De Dikke Pieter Steinz, gingen zijn latere boeken gebukt onder prekerigheid. Zijn persoonlijk leven kwam ook in opspraak. Hij was een notoire beoefenaar van overspel en bespeelde met inzet het drankorgel. Als universitair docent zou hij in deze tijd problemen hebben gekregen met de me too inspectie. Hij trouwde vijf keer maar dat was niet genoeg om zijn zinnen te blussen. Een schrijver kan door het verzamelen van krasjes in de vergetelheid raken. Omdat ik nooit iets van Brink gelezen had, wilde ik me toch eens op gevaarlijk terrein begeven. Er waren drie opties: een roman uit de eerste helft van het oeuvre, een bundeling essays en een boek met de briefwisseling tussen hem en dichteres Ingrid Jonker. Op voorhand leken alle facetten van Brinks reputatie aan bod te komen met enige twijfel over de kwestie alcohol.
Andre Brink verbleef een paar keer in zijn leven voor een langere periode in Parijs. Hij koos deze stad als het decor voor The ambassador. De bekoorlijkheden van de lichtstad, vooral het nachtleven, worden breed uitgemeten. De lezer maakt kennis met diverse personeelsleden van de Zuid-Afrikaanse ambassade aldaar. Twee van hen voeren de boventoon: de ambassadeur en een derde secretaris. De twee raken verstrikt in de netten van dezelfde vrouw, de ongrijpbare Nicolette. Hoewel mij niet duidelijk is of het voor de diplomatieke etiquette veel uitmaakt, dient opgemerkt te worden dat Stephen Keyter, de derde secretaris, eerst was. Nicolette was haar paspoort kwijt geraakt. Dat vormt het begin van een moeizame romance. Stephen is in zijn werk ambitieus en een liefhebber van vrouwen. In beide opzichten is hij weinig succesvol. Nicolette houdt hem aan het lijntje en schept veel mist over haar geschiedenis en achtergrond. Door toevallige omstandigheden komt ambassadeur Paul van Heerden in contact met Nicolette. Zowel Keyter als Van Heerden zijn betrekkelijk nieuw op hun post in Parijs en zij staan open voor nieuwe indrukken. Als Keyter in de gaten krijgt dat Van Heerden omgaat met de vrouw die hij tevergeefs trachtte tot de zijne te maken, trekt hij vergaande conclusies, die op dat moment niet stroken met de realiteit. Hij komt in actie. De impulsieve Keyter stuurt een brief naar de regering waarin hij het gedrag van de ambassadeur hekelt. Hij weet dat jaloezie een rol speelt maar maakt zichzelf wijs dat hij vooral het hypocriete gedrag van de ambassadeur aan de kaak wil stellen. Van Heerden geldt als een topper binnen de diplomatieke dienst, uitblinkend in plichtsbesef, en juist bij zo iemand is het vertoonde gedrag misplaatst.
I don’t mean that he acts like a robot, hiding his personality behind a public face: what makes it so disturbing is that he really is the mask he appears to wear
Brink heeft de roman in vijf delen opgesplitst. De drie hoofdrolspelers komen elk in een deel aan het woord om hun perspectief op de gebeurtenissen te schetsen. In de twee resterende delen brengt een verteller verslag uit. Paul van Heerden is het personage dat de meeste ruimte krijgt en niet alleen daarom het best uit de verf komt. Geleidelijk raakt hij meer en meer betoverd door Nicolette, juist op een moment dat van hem zakelijk grote alertheid verwacht wordt. In Zuid-Afrika zijn er de onlusten te Sharpeville. Het apartheidsregime ligt onder vuur. Landen bereiden een resolutie in de Veiligheidsraad voor om zware sancties te treffen. De ambassadeur gooit zijn gezag in de strijd om de Franse regering te bewegen tot een veto zodat de schade voor het vaderland beperkt blijft. Hij doet alles wat zijn regering van hem verwacht. We zien hoe hij zich afbeult als hij in de auto met chauffeur zich spoedt van lunchafspraak naar receptie om zich nadien tot diep in de avond te verdiepen in allerhande stukken. Zijn vrouw en dochter met wie zijn relatie afstandelijk is, verblijven voor langere duur in het buitenland. En dan is er Nicolette. Vanwege haar leert hij een andere kant van Parijs en zichzelf kennen. Hij reist voor het eerst met de metro. Hij durft achter de façade van zijn beroepsleven te kijken. Hij behartigt de belangen van een land waarin hij het geloof zo goed als verloren heeft. Via Nicolette heeft hij het gevoel echt te leven. De herinnering aan een fatale relatie van vroeger speelt op in zijn geheugen. Tussendoor speelt de aanklacht van zijn derde secretaris. Pretoria informeert hem dat er een onderzoek komt. Gaat hij zich verdedigen of laat hij de gebeurtenissen over zich heen komen?
Brink is het best op dreef als hij de gewetensnood van de ambassadeur schetst. Enkele gesprekken tussen de ambassadeur en de derde secretaris zijn ijzersterk. In hun eerste ontmoeting krijgt Keyter een lesje in nederigheid te verwerken. Als Van Heerden op de hoogte is van de aanklacht door zijn eigen medewerker nodigt hij hem opnieuw uit voor een gesprek. Van Heerden verwijt hem niet een klacht te hebben ingediend maar wel dat hij zijn bezwaren niet rechtstreeks aan hem geadresseerd heeft. Keyter heeft te weinig in huis om Van Heerden van sterk tegenspel te voorzien. Nicolette fladdert haar eigen koers.
Brink schreef de roman in het Zuid-Afrikaans en zou zelf voor de Engelse vertaling zorgen. Het boek is opgedragen aan Ingrid Jonker. Hij schreef de roman tijdens zijn verhouding met haar. Het ondergraven van zekerheden in de roman lijkt op die in het echte leven. Op de persoon van Brink valt het nodige aan te merken. Ik ben wel overtuigd geraakt ook vanwege zijn essaybundel Herontdekking van een continent dat hij als schrijver wat te bieden heeft.
middelr@xs4all.nl
