Leesimpressies
Andrei Makine: Het boek van de eeuwige korte liefdes
- Nr. 13 - 2013
- Sommige vooroordelen zijn gewoon waar. Franse schrijvers hebben verstand van de liefde. Zelf neem ik een tip in acht, ontleend aan de roman Verloren illusies van Honoré de Balzac, dat je om de verdenking van overspel te ontzenuwen het best de deur van het boudoir open kunt laten. Stendhal schreef Over de liefde waarin hij vier soorten onderscheidt en je alles te weten kunt komen over de geheimen van het kristallisatiepunt. Met sommige Franse schrijvers is het zo erg gesteld dat zij direct al bij de titel uit de kast komen met hun obsessie. Denk aan De minnaar van Marguerite Duras of aan Een liefde van Swann door Marcel Proust. Nu heeft tijdgenoot Makine een ei gelegd in het nest van de oude meesters, waarbij het een punt van discussie vormt of Makine gerekend mag worden tot de categorie Franse schrijvers. Hij werd geboren in 1957 in de Sovjet Unie maar woont sinds het midden van de jaren negentig in Frankrijk. Toen hij zijn in het Frans geschreven werken in zijn nieuwe vaderland bij uitgevers aanbood, was er aanvankelijk geen belangstelling. Tot hij de indruk wekte dat zijn werk uit het Russisch vertaald was. Vanaf dat moment lukte het wel. De commercie is gebaat bij een vleugje mystificatie.
Makine stopt veel Russische landschappen in zijn werk. Rivieren al dan niet in bevroren toestand, naaldbomen en heel veel sneeuw komt de lezer tegen. Makine is een schrijver van het uitgestrekte platteland. Zijn personages zijn van de dromerige soort. Het boek van de eeuwige korte liefdes is al weer het twaalfde dat van deze auteur in het Nederlands verschijnt. Het gaat om een verhalenbundel waarin veel dezelfde personen hun opwachting maken. Biografische gegevens zijn er nauwelijks. De verteller is iemand die zijn opvoeding in een weeshuis heeft genoten en die voortdurend de benauwenis ervaart van het leven in een dictatuur. De beschreven periode betreft de laatste stuiptrekkingen van het Sovjet regime. Het merkwaardige aan het leven van Andrei Makine is dat hij emigreerde op het moment dat de verschrikking waaronder hij gebukt ging ten einde liep. Hij voorzag dat Rusland voorbestemd was om een slechte kopie van het kapitalisme te worden en besloot daarom voor zijn toekomst het origineel te kiezen. Zijn herinneringen nam hij mee en zouden de input voor zijn leven als romanschrijver vormen. In zijn verhalenbundel bejubelt hij in alle toonaarden de genoegens van de liefde. Telkens zoekt hij naar illusies als ontsnapping aan het alledaagse. Ondertussen kraakt de sneeuw.
De grauwheid van een van de ramen, helemaal achterin, maakt plaats voor fleur door de levendigheid van een blik, door de zwiepende beweging van een lichtgekleurde haardos die over een schouder naar achteren wordt gegooid
Bij Makine geldt de lichamelijke liefde niet als het hoogste goed, eeuwige herhaling van hetzelfde. Mensen zouden niet naar de eeuwige duurzaamheid moeten streven. De eeuwigheid zit in het ogenblik. Het gaat om die bijzondere blik, dat steelse gebaar, dat een leven lang mee gaat. Juist in de kleine dingen schuilt de bijzondere ervaring. En altijd weer is er het contrast met het valse decor van de dictatuur. De liefde is het contragewicht voor de partijpropaganda. In de liefde staat het individu voorop, in de dictatuur het collectief. Mikpunt van spot is vooral kameraad Brezjnev. Hij de man die boven zijn ogen geplakt heeft wat zich normaliter aan het eind van een bezemsteel bevindt, staat model voor het vermomde karakter van de officiële leer. Het communisme kent slechts twee hoogtepunten per jaar. Er is een parade om 1 mei te vieren en een andere ter nagedachtenis aan de oktoberrevolutie. De eeuwige korte liefde staat niet geprogrammeerd op vaste tijden maar kan zich op elk moment aandienen. Omdat de heilstaat altijd te kort schiet tegenover de werkelijkheid is onderdrukking onontkoombaar. Haat wordt de norm en liefde een vorm van afwijkend gedrag. Makine legt zich daar niet bij neer. “Dankzij haar begreep ik opeens wat het betekende verliefd te zijn: je voorgaande leven vergeten en alleen nog maar bestaan om de ademhaling van de vrouw van wie je houdt, het trillen van haar wimpers, de zachtheid van haar hals onder een grijze sjaal te voelen.” In poëtische bewoordingen laat Andrei Makine zien dat dromen sterker kunnen zijn dan de werkelijkheid. Desnoods doezel je weg met het beeld om in een cabriolet over Sunset Boulevard te rijden. In gedachten ben je vrij ongeacht wat de Brezjnevs daar van vinden. Daarom zullen dictaturen op lange termijn altijd het onderspit delven. Literatuur kiest partij aan de kant van de oppositie. Arme machthebbers.
