Het Amerikaanse leven is niet allemaal rozengeur en manenschijn. Het boek begint met een gewelddadige overval bij Valentino Achak Deng in zijn woning te Atlanta. De overvallers, ironisch genoeg Afro-Amerikanen, nemen kostbare spullen van hem en zijn afwezige huisgenoot mee, molesteren hem en laten hem vervolgens vastgebonden achter. Het duurt een dag voor zijn Soedanese huisgenoot Achor Achor hem bevrijdt. Terwijl Valentino gekneveld op de grond ligt komt een stroom herinneringen aan zijn jeugd in Soedan op gang. De herinneringen komen associatief bovendrijven zonder zich te storen aan de historische volgorde. Het boek heeft de vorm gekregen van een autobiografische roman. Het is noch de autobiografie van Valentino noch de biografie over hem. Schrijver is Dave Eggers die enkele jaren terug roem verwierf met A heartbreaking work of staggering genius. Dat was een boek over hoe een gezin het kort na elkaar overlijden van beide ouders verwerkt. Ook aangrijpend en origineel tot en met typografische trucs aan toe. De hier gekozen vorm van een roman biedt ruimte aan impressies zonder dat het boek ten onder gaat aan een overdosis feitelijk verantwoorde mededelingen. Het is daardoor heel persoonlijk geworden. Dat effect wordt nog versterkt doordat de auteur Valentino vooral in vertelvorm aan het woord laat. Hij spreekt steeds iemand aan in zijn directe omgeving en vertelt aan die persoon zijn verhaal. Dat kan de overvaller in zijn huis zijn, degene die de intake in het ziekenhuis verzorgt of een bezoeker van de fitnessclub waar Valentino achter de balie werkzaam is. De orale Afrikaanse cultuur blijft aldus herkenbaar.

De gebeurtenissen in Soedan die we voorgeschoteld krijgen zijn huiveringwekkend. Het land is diep verscheurd. Los van de bekende problematiek van Darfur in het westen bestaat er een sterke tegenstelling tussen het noorden en het zuiden. De regering in het noorden bewapent Arabische troepen, de zogenaamde murahaleen, om te strijden tegen de rebellen die verenigd zijn in het bevrijdingsleger SPLA. De murahaleen hebben het echter op de burgerbevolking gemunt. Verschillende etnische en religieuze scheidslijnen verdelen het land. Dan is er nog de olie in een verder arm land. De hoofdstad Khartoum doet er alles aan het machtsbolwerk te blijven. Als jongetje van zes maakt Valentino mee dat het geweld zijn dorp in het zuiden bereikt. Eén van de drie winkels van zijn vader krijgt met gewelddadige plundering van doen. Vluchten is de enige oplossing. Honderden kilometers legt hij te voet afgelegd om een veilig heenkomen te zoeken. De wandeltocht eindigt in Ethiopië en later nog in Kenia. Het eindstation is Kakuma wat in het Keniaans nergens betekent. Hier zal hij tien jaar blijven. Onderweg doemen de gevaren op. Nu eens afkomstig van de mens dan weer van de natuur. Van nabij maakt Valentino mee dat een leeuw een Lost Boy als prooi oppeuzelt. Dode mensen zijn in het boek nooit ver weg. Het is ongelofelijk om te merken hoe sterk de overlevingsdrang van de jongens is. De verschrikkingen weten de droom naar een beter leven niet te doven. Vooral naar een opleiding.

De verteerbaarheid van het verhaal blijft overeind doordat er ter afwisseling lichtvoetige voorvallen beschreven worden. De huwelijksmarkt is daarvan een voorbeeld. Een man dient een bruidsschat te betalen alvorens groen licht voor een trouwerij te krijgen. De valuta-eenheid is de koe. Hoe aantrekkelijker de vrouw des te groter het aantal koeien. Een held van de jeugd uit Soedan is Mutate Bol. Hij heeft het geschopt tot sterspeler in de NBA. Hij is zelfs genaturaliseerd tot Amerikaan. Als hij bij een bezoek aan zijn vaderland uit het vliegtuig stapt, zijn de fans verbaasd dat hij nog steeds zwart is en niet blank is geworden. Vermakelijk is dat twee Lost Boys in een Amerikaanse supermarkt een doos tampons kopen zonder de functie van dat product te kennen. Zij geven de doos een plek op tafel, omdat ze de verpakking zo mooi vinden.

Het leven van Valentino Achak Deng is exemplarisch voor een generatie jongens in het zuiden van Soedan. De helft van hen wordt kindsoldaat. Het is goed dat Eggers aan dit beproefde leven een stem heeft gegeven. De raadselachtige titel werkt uitnodigend, want wat is nou de wat. Enig incasseringsvermogen bij de lezer is wel gewenst. Tegenslag is de vaste gezel. Dat blijft zo als Valentino na lang wachten uit het vluchtelingenkamp naar Nairobi vertrekt om daar het vliegtuig naar New York te nemen. Het is dan 11 september 2001 en de vlucht wordt afgelast. Na oponthoud volgt een nieuwe kans naar het gedroomde land. De miserie is dan niet over maar gehuld in een lichter jasje.

Terug