Leesimpressies
David Bezmogis: Natasja
- Nr. 12 - 2012
- David Bezmozgis is een in Riga geboren joodse schrijver die nu in Toronto woont. Met die omschrijving is zijn literaire thematiek direct getypeerd. Vorig jaar verscheen zijn tweede boek de roman De vrije wereld. Bezmozgis beschrijft de lotgevallen van een migrantenfamilie. Twee grootouders reizen met hun zonen en aanhang naar het Westen. Via Riga, Minsk en Wenen wordt Rome het tussenstation waar de keuze voor een definitieve bestemming gemaakt zal worden. Het is een periode vol verwarring waarbij de herinneringen naar boven komen. De situatie in Rome is ongewis. In Rusland wist je wie je moest omkopen. De besluitvorming verloopt grillig. In ieder geval is het parool weg van wat geweest is. In Riga moest je in de rij staan om toestemming te verwerven om in de rij te staan. De familie is het zat om uitgemaakt te worden voor vuile jood. Israel vormt een optie al bestaat daar het risico om uitgemaakt te worden voor vuile Rus. Uiteindelijk gaat de voorkeur uit naar Toronto. Daar kun je zowel voor vuile Rus als voor vuile jood uitgemaakt worden. Bezmozgis heeft in zijn debuut, de verhalenbundel Natasja, opgetekend hoe het de joodse gemeenschap daar vergaat. Omdat mij een week Toronto in het vooruitzicht stond, leek dit boek door de ogen van migranten een passende kennismaking.
Bezmozgis geeft in Natasja nauwelijks een beeld van Toronto. De joodse gemeenschap leeft afgesloten van de omgeving geheel in eigen kring. De eigen belevingswereld staat centraal. Het gaat veeleer om de onderlinge verhoudingen dan om contacten met de Canadese bevolking. Het heden is doordrenkt met herinneringen aan het verleden. Het is sappelen in nostalgie waarbij dubbele banen noodzakelijk zijn om het hoofd boven water te houden. De personages wonen in Toronto maar of ze er leven is de vraag. In de tijd behandelt Natasja een latere periode dan De vrije wereld hoewel het dus eerder is geschreven. De gebeurtenissen lopen echter in elkaar over. Ook het onderscheid tussen de gekozen vorm, een roman versus verhalen, is nogal betrekkelijk. In de roman staan vele losse voorvallen genoteerd en in de verhalenbundel komen vaak in verschillende verhalen dezelfde personages terug. De twee boeken vormen een stevig geheel. In Natasja is de verteller iemand die sterk overeenkomt met de auteur althans een generatiegenoot van hem is. De verhalen zijn niet allemaal even boeiend. Het titelverhaal behoort absoluut tot de juweeltjes van de bundel. Natasja is de dochter van de tweede vrouw van een oom.
De nieuwe echtgenote was aanbevolen door onze tandarts Doesa die de vrouw in Rusland had gekend; de vrouw was de laatste in een hele rij van laatste kansen
Het vorige huwelijk van de oom was na zes maanden op de klippen gelopen. Oom is schuchter aangelegd en wordt door Zina, de laatste kans, direct overvleugeld. Na een korte verkenning gaat Zina terug naar Rusland zodat beide partijen zich kunnen beraden of de stap in het huwelijksbootje wenselijk is. Zina komt na een maand terug naar Canada en blijkt te beschikken over een dochter van veertien. Het neefje ontfermt zich over Natasja. Het aangetrouwde nichtje zegt niks, spreekt geen Engels, kleedt zich als een Poolse hoer als ze tenminste niet naakt door het huis loopt. Natasja kondigt aan dat haar moeder het leven van oom zal verpesten. Tussen moeder en dochter bestaat een heftige rivaliteit. De neef bivakkeert in de kelder. Hij kijkt televisie en rookt hasj. Natasja zoekt bij hem haar toevlucht en is gul met het verlenen van seksuele diensten. Haar ogen blijven uitdrukkingsloos. Als de familie erachter komt wat de twee uitspoken komt het tot een climax. Het gevolg is dat Zina oom verlaat en Natasja doet hetzelfde met haar neef. De storm is uitgeraasd. De balans kan opgemaakt worden.
De verhalen van Bezmozgis stemmen weemoedig en schuwen de benepenheid niet. De tragiek van de oudste generatie migranten is schrijnend. De concurrentie is groot om een plek te vinden in een appartementencomplex met synagoge voor de late levensavond. Het is de humor die de leeservaring verteerbaar houdt. Er zit melancholie in de gehanteerde kwalificaties. Bij een bezoek dat een vader, een moeder en een zoon gaan afleggen is er sprake van ‘drie vluchtelingen en een warme appeltaart’.
Over Toronto ben ik niet veel wijzer geworden. Dat heb ik op eigen kracht mogen ontdekken. Kernachtig is de typering van Peter Ustinov, ook een waarnemer met Russische wortels: Toronto is New York run by the Swiss. Literair gezien is een ander werk dat vanuit een migrantenperspectief is geschreven informatiever. Dan is Brandlucht van Erik Vlaminck een aanrader. Hier staat de Belgische gemeenschap centraal zoals die een toevlucht heeft gevonden elders in de provincie Ontario. Daar blijft het wielrennen en de duivensport traditioneel in ere maar dringt toch het land van aankomst sterker door in de wereld van de personages.
