Leesimpressies
Elizabeth Harrower: De wachttoren
- Nr. 25 - 2018
- In de fraaie reeks van uitgever L.J. Veen Klassiek is een roman van de Australische Elizabeth Harrower aan een wedergeboorte begonnen. Het gebeurt de laatste jaren vaker dat een boek aan de vergetelheid wordt ontrukt en succes oogst in een andere tijd bij een nieuw publiek. Sandor Marai en John Williams zijn voorbeelden met een vergelijkbare geschiedenis. Elizabeth Harrower leeft, in vergelijking met de twee andere auteurs, nog op het moment dat haar roman opnieuw in de belangstelling komt. Naar het schijnt, we kennen elkaar niet persoonlijk, verheugt ze zich over wat haar overkomt. Harrower heeft een merkwaardige loopbaan als schrijver achter de rug. Ze schreef in korte tijd vier romans en een vijfde stond op het punt van verschijnen. Op het laatste moment zag zij van publicatie af en ze zou vanaf 1971 niets meer publiceren. Die zwijgzaamheid vond plaats in een periode waarin haar moeder kwam te overlijden. De stilte zou tot in 2012 voortduren. Haar werk maakt nu een revival door en het is goed dat het Nederlandse lezerspubliek van haar werk kennis kan nemen. De roman waar het hier om gaat is uit 1966 en speelt rond de Tweede Wereldoorlog. De relevantie van het verhaal is echter onverminderd van betekenis.
De zusjes Laura en Clare schelen zeven jaar en hebben een mooi leven voor zich op het Australische platteland. Laura, de oudste, kan goed leren en heeft het plan net als haar vader arts te worden. Plotseling valt de toekomst in duigen. Vader overlijdt aan een hartaanval op weg naar een patiënt. De moeder kan of wil niet met de ontstane situatie omgaan. Zij dwingt de meisjes voortaan het huishouden te runnen. Zelf houdt ze vooral rust. Ze verhuizen naar Sydney. Verder studeren is geen optie. Er moet gewerkt worden want er is brood op de plank nodig. De moeder, van huis uit afkomstig uit India, heeft nooit haar draai kunnen vinden in Australië. Zij vertrekt naar familie in Engeland. De meisjes, echte vaderskindjes, hebben haar niet meer nodig. Ze zal ook geen post meer beantwoorden. Voor de moeder bestaan de meisjes niet meer. Laura vindt werk in het verpakkingsbedrijf van Felix Shaw. De werkgever lijkt een reddende engel. De twintig jaar oudere man vraagt Laura zelfs ten huwelijk en verschaft ook Clare onderdak. Snel wordt duidelijk dat deze stap voor de meisjes een hels bestaan inluidt. Felix Shaw gedraagt zich als een huistiran al dan niet aangewakkerd door overmatig alcoholgebruik. De meisjes zijn overgeleverd aan zijn genade.
Als Felix zich wilde doen gelden en zijn macht wilde aanwenden om hun angst in te boezemen waren ze kwetsbaar. Meedogenloosheid en haat waren beangstigend. En hij wilde zich doen gelden, dat zonder meer
Op het oog lijkt er weinig aan de hand. De zaak van Felix draait naar behoren. Het samengestelde gezin gaat wonen in een prachtig huis vol luxe met fraai uitzicht over de baai. De werkelijkheid is anders dan je zou vermoeden. Een gezin is een gesloten systeem waar een corrigerende werking van de buitenwereld niet doordringt. Wie zou in kunnen grijpen? Het drietal leeft in groot isolement. Familie en vrienden ontbreken.
Harrower beschrijft de gruwelijkheden met terughoudendheid. Zij meldt de aankondiging van de uitbarstingen van woede en de schade na afloop. Het tussenstuk wordt slechts gesuggereerd. De kwaadaardigheid van Felix komt tot uitdrukking via subtiele beschrijvingen. Hij heeft een zelfgenoegzaam lachje, een raar lachje, grijnsde vals, toont een gangsterlachje Daarnaast heeft Harrower een soms vervreemdende manier van vertellen via onverwachte scenewisselingen. Opeens bevindt Clare zich in de spreekkamer van een dokter voor een probleem dat niet eerder aan de orde kwam. Of die keer dat door de buren het nieuwsfeit gemeld wordt dat het gezin naar een eenvoudiger huis gaat verkassen. Waarom krijgen we dat niet gepresenteerd via de hoofdrolspelers zelf? Je zou kunnen verdedigen dat een vervreemdende vertelstijl de vervreemdende inhoud in dit geval ondersteunt.
De grote vraag die de lezer naar de keel grijpt is waarom de twee vrouwen geen einde maken aan de mensonterende situatie. Ze kunnen geen kant uit. Zwijgen is hun antwoord op het geweld. Clare overweegt het gezin te verlaten maar blijft uit solidariteit met haar zus. Laura denkt steeds dat Felix zal veranderen. Hij wil ook zelf geen bruut zijn. Het probleem met Felix is dat hij naast dader ook slachtoffer is. Het lukt hem niet om in het leven succesvol te zijn. Hij streeft tevergeefs naar erkenning. Eerst zit hij in verpakkingsmaterialen, daarna in pralines en tenslotte in kunstbloemen. Hij zoekt vriendschap in compagnonschappen maar komt telkens bedrogen uit. Soms laat hij zich van zijn beste kant zien maar maakt ook dan de verkeerde keuzes. Hij geeft Laura een beeldje cadeau dat Blauwbaard voorstelt, een geschenk dat weinig fijngevoeligheid verraadt.
De roman heeft een gitzwarte lading. Aan het eind lijkt Clare haar eigen weg te gaan. Dat neemt de beklemming waar de schrijver de lezer in heeft ondergedompeld echter niet meer weg.
