Leesimpressies
Ferdinand von Schirach: Straf
- Nr. 20 - 2019
- Ferdinand von Schirach is een Duitse strafpleiter die in 2009 debuteerde met een verhalenbundel gebaseerd op zijn beroepspraktijk. Veel lezers zijn enthousiast over zijn werk. Het vak van strafrechtadvocaat roept bij mij gemengde gevoelens op. Natuurlijk onderschrijf ik dat de rol van advocaat een wezenlijk onderdeel vormt van een rechtsstaat. Iedereen heeft recht op verdediging. Het is goed dat er functionarissen bestaan die de kans op een onterechte veroordeling verkleinen en mocht een verdachte schuldig blijken dan is het goed dat een raadsman opkomt voor een zorgvuldige procesgang en proportionaliteit in de straftoemeting. Mijn probleem met de beroepsgroep ligt vooral in het divagedrag van de elite van het gezelschap dat triomfantelijk de meest spraakmakende zaken voor zijn rekening neemt. Daar heb je hen weer met hun overhemden die na eenmalig gebruik weggegooid worden en die zich avond na avond per sportwagen naar talkshows spoeden om zonder tegenspel hun partijdige praatjes te komen afsteken. Wat verlustigen zij zich in de omgang met hun vermogende cliënten die al zo ver zijn opgeklommen dat zij hun liquidaties door anderen laten uitvoeren terwijl zij zelf een drankje nuttigen in de skybox van hun favoriete voetbalclub. Of zij doen het lidmaatschap van de Kamer er voor de lol even bij onderwijl met onderkoelde bravoure vermeldend dat zij uit een NSB familie stammen.
Enige tijd geleden zond de publieke omroep een documentaire uit van het beroemde bureau Parmantig & Parmantig. Mevrouw Parmantig moest fototechnisch langdurig uitgelicht worden voor de nieuwe versie van de chique bureaubrochure. Meneer Parmantig deed wat oefeningen in meditatie om de opwinding van een nieuw bezoek bij Dino S. achter de tralies onder controle te houden. De firmanten presenteerden met trots de relatiegeschenken die zij voor bewezen diensten van hun cliënten mochten ontvangen. Afrekenen kunnen ze wel in het criminele milieu. Ook zag je de onderdanige bereidheid van net afgestudeerde medewerkers om het vuur uit hun pumps te lopen want zij willen later ook filmster worden. Het was van de eerste tot de laatste minuut pijnlijk om naar te kijken.
Kortom, ik stond niet te springen om te lezen hoe een insider het gratuite verweer van een moeilijke jeugd inzet om clementie voor zijn verdachte te bepleiten. Von Schirach liet echter de kans voorbijgaan om dit voorgevoel te bevestigen.
De eerste bundel van Von Schirach heette Misdaden, daarna volgde Schuld en nu is er Straf. De toon van de delen is overeenkomstig. Wel draaien de verhalen nu iets minder om de rechtszaak zelf. De invalshoek is vooral wat bij mensen de aanleiding vormt tot ontsporen. Er is soms geen andere uitweg dan een daad te verrichten die behoort tot het domein van het strafrecht. Zoiets komt voort uit een noodsituatie en kan ook uit liefde plaatsvinden. Een zus kan een broer doden wiens leven na een ongeluk en een opgelopen infectie ondraaglijk is geworden. Von Schirach laat zien dat er misschien niet in iedereen een misdadiger schuilt maar wel in elke misdadiger een mens. Hij vertelt zijn verhalen zonder opsmuk. Emoties blijven in de schrijfstijl achterwege maar niet bij de hoofdpersonen. Von Schirach focust op de menselijke maat en schrijft niet voor juridische fijnproevers. Toch krijgt de lezer ook daar iets van mee. Is het geoorloofd een veroordeling uit te spreken enkel en alleen op basis van heimelijk gemaakte opnamen bij iemand die hardop denkt?Er mag geen toezicht worden gehouden op de gedachten van een mens. Anders dan dagboeken zijn zelfgesprekken gesproken gedachten, die mogen voor niemand toegankelijk zijn en niet bewaard worden. Ze behoren tot de intieme levenssfeer van de mens. De rechtsstaat onderscheidt zich van een onrechtsstaat doordat hij niet tegen elke prijs een onderzoek mag instellen naar de waarheid
Een ander opvallend juridisch element is de positie van de lekenrechter. Dat kennen we in Nederland niet. Bij bepaalde zaken worden in Duitsland vertegenwoordigers uit het publiek voor een zekere periode aan de professionele rechters toegevoegd. Dat komt in de verhalen enkele keren terug. Als een lekenrechter zich laat meeslepen door het afschrikwekkende verhaal van een slachtoffer kan wraking volgen en vrijspraak. Een verhaal illustreert hoe een aldus in vrijheid gestelde verdachte alsnog een ernstig misdrijf pleegt.
In nogal wat verhalen explodeert iemand nadat een situatie geleidelijk onleefbaar is geworden. Een huwelijk uit liefde kan evolueren tot een hel. Von Schirach vergoelijkt misdaden niet maar laat zien waar zij vandaan komen. Hij verdedigt de mens niet de daad. Vaak is pech en eenzaamheid de aanjager van wat op een gegeven moment mis gaat. Pure slechtheid is eigenlijk nooit in het geding. Ons strafrecht is een schuldstrafrecht. Daarbij gaat het om de mate waarin gedrag als verwijtbaar aan iemand mag worden toegekend. Dat is vaak niet zo makkelijk vast te stellen. Een veroordeling hoeft mededogen met de dader niet uit te sluiten. Von Schirach is inmiddels fulltime schrijver geworden. Heeft hij een boodschap? In interviews spreekt hij over het plezier van het schrijven an sich. Hij heeft het vermogen om op een compacte manier de complexe wereld te laten zien die verscholen zit achter de krantenkop.
