Leesimpressies
Fernando Aramburu: Vaderland
- Nr. 9 - 2019
- Een schrijver heeft twee opties om een plek in het journaal van acht uur te veroveren. De aangename variant is door het winnen van een belangrijke literaire prijs. De andere manier is door te overlijden. De Baskische schrijver Fernando Aramburu heeft aangetoond dat er een derde weg is. Hij haalde het nieuws toen de Nederlandse vertaling van zijn roman uitkwam. Het is een huzarenstukje om overeind te blijven in het concurrerende geweld van omgewaaide bomen en de laatste tweets uit het Witte Huis. Aramburu ondervond wat meewind vanuit de actualiteit. Zijn verhaal vertelt hoe de onafhankelijkheidsstrijd van de ETA doorwerkt in de levens van gewone mensen. Het boek werd in Spanje een enorm succes en verscheen op het moment dat Spanje in de ban was van het streven naar afscheiding door de Catalanen, althans zo wil een meerderheid van hen. Bevat het streven van de Basken een les voor de Catalanen? Zijn de Basken ooit iets opgeschoten met het gebruik van geweld bij het nastreven van hun ideaal? Aramburu heeft in interviews toegelicht dat in zijn ogen de strijd vooral verliezers heeft voortgebracht. Geweld biedt geen oplossing. Er zijn vele gezinnen die tot op vandaag hun wonden likken.
De buurvrouwen Bittori en Miren waren vele jaren hartsvriendinnen. Lekker taartjes eten in het nabijgelegen San Sebastian. Ook hun respectievelijke echtgenoten Txato en Joxian konden uitstekend met elkaar overweg. Ze hebben samen wat afgekaart in het plaatselijke café en reden toertochten op hun racefiets. Ook tussen de kinderen van de twee families is er een nauwe band. De politieke verwikkelingen zullen de levens en de vriendschap ernstig overhoop gooien. Als splijtzwam fungeert Joxe Mari, de zoon van Miren en Joxian. Hij sluit zich aan bij de gewapende strijd van ETA. Hij voelt zich op en top Bask zonder erg politiek geïnspireerd te zijn. Joxe Mari heeft vooral een avontuurlijke inslag. Moeder Miren is minstens zo fanatiek. Op een dag brengt vermoordt ETA Txato vlakbij zijn huis. Txato is zelf Baskisch en spreekt zijn hele leven al de taal maar hij is ondernemer, sociaal ingesteld en zeer stijfkoppig. ETA is niet alleen nationalistisch maar ook uitgesproken links. Een ondernemer is verdacht. ETA dwingt ondernemers via geld een bijdrage te leveren aan de gewapende strijd. Betaalt iemand niet of te weinig dan wordt de druk verder opgevoerd. Er verschijnen leuzen op muren, er worden eigendommen beschadigd en uiteindelijk volgt fysiek geweld tegen personen. In het dorp is het een publiek geheim dat Joxe Mari een aandeel had in de aanslag op Txato. Het dorp is solidair met de ETA, in het café staan collectebussen voor gevangen genomen strijders. De pastoor verleent heimelijk zijn zegen. Familieleden van de slachtoffers, niet van de daders, krijgen een behandeling als paria. Men groet hen niet meer en hun lot is sociaal isolement. De sociale controle in een dorp is verstikkend.
De mensen gaan gewoon naar de volgende politieke steunbetuiging aan ETA, omdat ze weten dat het beter is om je neus in de kudde te laten zien. Het is de prijs die je betaalt om rustig te kunnen leven in het land van de zwijgenden
Hoewel de politieke context een bepalende factor vormt in het boek, heeft Aramburu geen politieke roman geschreven. Er is weinig aandacht voor argumentatie pro of contra ETA. Aramburu laat aan de hand van twee families zien hoe het politieke geweld de levens van gewone mensen besmet. Bittori en Txato hebben twee kinderen, Miren en Joxian drie. Het hele boek cirkelt rond het moment van de aanslag. In korte hoofdstukken krijgt de lezer een indringende kijk in het leven van de hoofdrolspelers. Er zijn voortdurend sprongen in de tijd. Soms betreft het gebeurtenissen voor de aanslag, soms erna. Dichter en dichter nadert de schrijver het moment van de schoten. Via die aanpak wordt duidelijk hoe de levens van allen getekend zijn. We zijn getuige van de bezoekjes van weduwe Bittori aan het graf van haar man, waarbij zij hem op de hoogte houdt van recente ontwikkelingen. We volgen hoe het Joxe Mari na zijn arrestatie in de gevangenis vergaat. De kinderen verlaten het dorp en zoeken hun heil liever in steden als San Sebastian, Zaragoza en Bilbao. Weg van de trieste herinneringen. Alleen de verlamde zus van Joxe Mari blijft noodgedwongen in het dorp achter onder de hoede van haar ouders en een trouwe hulp uit Equador. .
De auteur bedient zich het hele boek door van een aparte techniek. Enkele honderden keren laat hij de lezer gescheiden door een schuine streep kiezen uit twee of meer begrippen. Aramburu schrijft “zij wist/vermoedde”of “hij was huiverig/argwanend”.Is dit een manier om in kort bestek iets extra’s te vertellen of is hier sprake van een schrijver die uit besluiteloosheid de lezer multiple choice opdrachten voorschotelt? Ook bijzonder is dat het hele boek geschreven is door een alwetende verteller waardoor alle familieleden een gelijkwaardige behandeling krijgen. Toch lijkt het op bladzijde 526 opeens alsof Gorka, de jongere broer van Joxe Mari, de verteller is. Hij is in de roman schrijver van beroep en lijkt de pen plotseling van Aramburu over te nemen.
Bittori blijft haar leven lang hopen om uit de mond van Joxe Mari de ware toedracht te horen in combinatie met een verzoek om vergiffenis. Pas als ETA het voornemen bekend maakt te stoppen met de gewapende strijd, gaat er langzaam in de posities iets verschuiven. Aramburu heeft een interessant tijdsbeeld geschetst. Gewapende strijd leidt tot niets of hooguit tot een mooi boek.
