Leesimpressies
Fjodor Dostojevski: De gebroeders Karamazov
- Nr. 28 - 2012
- Mijn kennis van de Russische klassieken kent de nodige hiaten. Als bewonderaar van Karel van het Reve heb ik me ontvankelijk getoond voor zijn aversie jegens Dostojevski. Dan is er nog een algemene onhebbelijkheid. Figuren in Russische romans bezitten een voornaam, een achternaam, een vadersnaam en meestal nog een koosnaampje. Ceteris paribus kennen Russische romans vier keer zoveel personages. In mijn studententijd ben ik verschillende keren begonnen aan De gebroeders Karamazov zonder ooit op de laatste pagina te belanden. Je kunt daarnaast verdedigen dat ook de Russische auteurs in meervoud hun werk verrichten. Mijn verzameling Dostojevski is beperkt. Het gaat om circa 10 boeken. Op de rug van die boeken kom ik als vierde letter van achteren zowel een f als een v als een w tegen. Uniformering is wenselijk. Het lezen van Russische klassieken is een oefening in doorzettingsvermogen.
Dostojevski leefde van 1821 tot 1861. Hij was een politiek radicaal, gokverslaafd en een godsdienstfanaticus. Geen wonder, dat hij in zijn werk graag afdaalde naar de diepste krochten van de menselijke geest. Enkele jaren na de val van de communistische dictatuur bezocht ik zijn graf aan het eind van de Nevski Prospekt in Petersburg waar veel beroemde componisten eveneens een laatste rustplaats hebben gevonden. Het maffiakapitalisme was in aantocht. Het is de enige keer in mijn leven dat ik entreegeld heb betaald om een begraafplaats te bezoeken.
Het verhaal van de familie Karamazov, zijn laatste grote roman, is een klassieke tragedie. De oude Karamazov heeft bij twee wettige echtgenotes drie zonen verzameld: Dmitri, Iwan en Alexej. Nadat de beide moeders uit beeld zijn verdwenen heeft vader de jongens aan hun lot overgelaten. Daarnaast is er nog een buitenechtelijke zoon, Smerdjakov, die als bediende fungeert in het huishouden van zijn vader. De vertelling begint op het moment dat de vader en zijn zonen voor het eerst tegelijk in dezelfde stad vertoeven. De psychologische krachtmeting kan uit de startblokken. De oude Karamazov is een liederlijke boemelaar die de nodige rijkdom bijeen heeft vergaard. Met oudst zoon Dmitri, koosnaam Mitja, is er een conflict over de erfenis van moeder respectievelijk echtgenote. Bovendien begeren zij dezelfde vrouw. Het onheil hangt in de lucht. Ongeveer halverwege wordt Dmitri gearresteerd. Hij is besmeurd met bloed. Voordien heeft hij aangekondigd zijn vader te vermoorden en laat vader nu vermoord en beroofd zijn aangetroffen. Het moordwapen is een koperen stamper. Dmitri beschikt over geld dat bij de vader is verdwenen. Desondanks ontkent Dmitri. Wat is er precies gebeurd? Tussen de ontrafeling van de misdaad door komt de lezer veel te weten over de omgangsvormen in de Russische provincie halverwege de negentiende eeuw. Het is informatief als het gaat om de rolverdeling tussen meesters en knechten net als tussen mannen en vrouwen. Er zijn discussies waar de Dordtse synode bij verbleekt.Als er geen onsterfelijkheid der ziel bestaat, dan bestaat er geen verschil tussen goed en kwaad en is alles geoorloofd. Kun je van de mensheid houden als je niet in God gelooft
Hoewel het deze keer gelukt is De gebroeders Karamazov uit te lezen kreeg ik gaandeweg veel begrip voor de student in mij die nooit zover kwam. Wat een pathetische personages, wat een uitwijdingen en wat een impulsieve gedragingen, veelal gepresenteerd in dialoogvorm. De verbondenheid tussen de broers gaat gepaard met grote verschillen. Tweede zoon Iwan is een atheïstische intellectueel, de jongste zoon is alom geliefd en diep religieus. In het begin van het boek staat hij als monnik onder grote invloed van zijn geestelijk leider starets Zosima die hem opdraagt de wereld in te gaan. Wanneer de starets komt te overlijden volgt een necrologie van tientallen bladzijden. Pas aan het eind van het boek lijkt Dostojevski de regie van het verhaal strak in de hand te houden. Dat gebeurt bij de behandeling van de rechtszaak tegen Dmitri. Eerst is er het spitsvondige requisitoir van de procureur wat in scherpte nog overtroffen wordt door de advocaat van de verdediging. Het is smullen bij de districtsrechtbank. De auteur doet de lezer verslag van de meelevende reacties onder het publiek zoals alles in de roman zwaar aangezet is. Emoties zijn nooit ingehouden maar barsten uit hun voegen. Wie van de redenaars slaagt erin het oordeel van de jury, bestaande uit boeren en lagere ambtenaren, naar zich toe te trekken? De spanning blijft tot het laatste moment aanwezig of eigenlijk wordt die dan pas geboren. De uitkomst is verrassend. Na vele honderden bladzijden gloort op de valreep de indruk dat die Dostojevski toch wel wat kan. Misschien had Karel van het reve niet volledig gelijk.
Dit is leesimpressie nummer 250 die op de site verschijnt. Een vuistdikke klassieker past bij een jubileum. Achteraf had ik het feestje liever gevierd met een meesterlijke novelle van een Scandinavische debutante met decolleté.
