Leesimpressies

  • Frank Martinus Arion: De deserteurs

  • Nr. 23 - 2006
  • Onder de vlag one book one city startte in 2001 te Chicago een project dat door de weerklank die het vond zou uitwaaieren over de wereld. Iedereen werd aangespoord To kill a mockingbird van Harper Lee te lezen, een klassieker uit de Amerikaanse literatuur. Het thema van het boek uit 1960 is rassendiscriminatie. Het project kreeg idealistische doelstellingen mee. Het uitwisselen van leeservaringen met hetzelfde boek biedt mensen de gelegenheid om elkaar beter te leren kennen en om het begrip tussen bevolkingsgroepen te bevorderen. Het initiatief heeft intussen Nederland bereikt onder de meer neutrale paraplu van leesbevordering. Ook bij ons viel de keuze met Dubbelspel op een moderne klassieker. Zolang er nog zoveel boeken ongelezen in mijn bibliotheek staan, kom ik er moeilijk toe een boek voor de tweede keer te lezen. Daarom viel mijn keuze op _De deserteurs- het laatste werk van Frank Martinus Arion dat begin dit jaar uitkwam.


    Arion werd in 1973 met zijn debuut Dubbelspel in één keer een gevierd schrijver. We volgen vier mannen tijdens hun dominospel in de nabijheid van het roemruchte Campo Alegre. Achter het masker van de vriendschap broeit de rivaliteit. Ik las het ooit tijdens een verblijf op Curaçao. Het boek is zo meeslepend geschreven dat ik me bij iedere Antilliaanse man afvroeg met wie van de vier personages hij de meeste verwantschap bezat. Aldus kon ik de werkelijkheid naar de literatuur modelleren.

    In De deserteurs bedient Arion zich opnieuw van vier vrienden in de hoofdrol. De tijd is de achttiende eeuw en Amerika, meer bepaald Philadelphia, de plaats van handeling. Er is spanning tussen de Amerikaanse kolonie en moederland Engeland. Hoge belasting op thee vormt een geschilpunt. InDubbelspel laat Arion de vier hoofdpersonen meer zijn dan een individu. Zij staan voor een bepaalde subcultuur. Hier doet hij dat opnieuw en zelfs zo sterk dat de vier nauwelijks nog individuen zijn maar vooral symbool. We krijgen te maken met de Quaker Timothy Blincker, de boeddhistische monnik Ho Ping Wang uit China, John Trotman uit Barbados en een moslim uit Senegal luisterend naar de naam Mohammed Sundiata. Zij vinden een gastvrij onthaal bij de ouders van Timothy. De vier staan voor verschillende continenten en verschillende levensbeschouwingen. Toch zijn zij het over de vragen die hen bezig houden vooral zeer met elkaar eens. Zij huldigen standpunten die naar de maatstaven van nu uiterst correct zijn. In Amerika is er de strijd tussen de loyalisten die trouw aan koning George III willen blijven en de patriotten die onafhankelijkheid willen. De vrienden verwerpen de erfopvolging van het staatshoofd zoals Engeland dat kent. Zij wijzen echter gewapende strijd af. Goede doelen behoeven goede middelen. Zij zijn teleurgesteld in de voorstanders van onafhankelijkheid omdat die niet met de slavernij willen breken. Hoe kun je voor vrijheidsrechten opkomen als je tegelijk de slavernij in stand houdt?

    De theoretische principes van de vrienden worden in de praktijk op de proef gesteld. Met geweld worden zij geronseld om aan boord van een Amerikaans schip hun bijdrage aan de strijd te leveren. Bij aankomst in St Eustatius wordt met kanonschoten voor het eerst in de geschiedenis een buitenlandse groet aan de Amerikaanse vlag gebracht. Tijdens dat verblijf zien de vrienden kans per roeiboot hun vrijheid te hernemen. Vanaf dat moment zijn zij deserteurs. Zij komen aan in het naburige St Kitts en worden daar door een zwarte vrouw van mythische proporties verwelkomd. Deze koningin van Sheba strooit met warmte. De overtuigingskracht van het verhaal is in dit stadium niet sterk.

    Zo is het decor verschoven van Amerika naar de Caraïben. Een manco van het boek wordt gaandeweg steeds herkenbaarder. Arion behandelt te veel thema’s via te veel genres. Soms klinkt vooral de ideologische boodschap van Arion door. Hij kapittelt Amerika als land met een eenzijdige opvatting van vrijheid. Hoe kan een land dat zelf onafhankelijk is geworden door het juk van de overheersing af te schudden, zo lang de slavernij blijven rechtvaardigen? Dan is er nog de lofzang op de schoonheid van de Caraïben en de zwarte vrouw. Behalve een pamflet met een nadrukkelijke visie van de auteur denk je op een ander moment een geschiedenisboek te lezen. Wat voor discussie tussen de vrienden moet doorgaan, heeft veel weg van een les wereldoriëntatie. De vrienden blijven van papier zonder tot leven te komen maar wel krijgen we via hen opgediend wat de koran over de positie van de vrouw vermeldt. Nu mag Arion uiteraard zijn visie etaleren. Evenmin is er wat op tegen dat hij een ideeëngeschiedenis publiceert. De titelpagina geeft echter aan dat De deserteurs een roman is. Dan is de verwachting gewekt dat het boek aan de eisen van de roman tegemoet komt. Door te veel ambities dooreen te husselen komt geen enkele invalshoek goed uit de verf. Arion zal tot nader order de man blijven van die ene magistrale roman.

    Leesbevordering is zowel een sympathieke gedachte als een vreselijk woord. Toen ik Harper Lee zag als begripvolle assistente in de film Capote was mijn belangstelling voor haar gewekt. Ik ga To kill a mockingbird lezen. Een boek dat er bij verfilming in slaagt Gregory Peck te laten schitteren, moet van groot kaliber zijn.

    Terug

Lijstjes

Deze auteur komt voor in de lijstjes: