Leesimpressies

  • Gael Faye: Klein land

  • Nr. 27 - 2021
  • Gael Faye is een hiphopartiest van Frans-Rwandese afkomst die in 2016 zijn eerste roman publiceerde. Daarin kijkt hij vanuit Frankrijk terug op een jeugd in Burundi aan de hand van de hoofdpersoon Gabriel die veel gemeen heeft met de auteur. Het is het begin van de jaren negentig en Gabriel is tien jaar oud. Hij woont met zijn Franse vader, Rwandese moeder en zus Ana in de hoofdstad van Burundi. Het is een relatief onbekommerde jeugd in een betere wijk van de stad. Veel vriendjes hebben eveneens een gemengde komaf. Daarnaast zijn er de contacten met het lokale huispersoneel en de familieleden. Er is een band met Frankrijk in de persoon van correspondentievriendin Laure. Tegenover haar stort hij zijn hart uit. Een smet op zijn geluk is het huwelijk van zijn ouders dat aan spanningen onderhevig is. Het leven in de tropen vindt veelal buiten plaats. Kattenkwaad uithalen maakt deel uit van het opgroeien. De vriendenkring steelt graag mango’s uit de tuin van mevrouw Economopoulos. De jongens wachten haar op als zij met de auto terugkeert uit het centrum van de stad om aan haar vervolgens de eigen vruchten te verkopen. Later in de roman zal Gabriel via mevrouw Economopoulos een nieuwe wereld ontdekken als zij hem stimuleert boeken uit haar welgevulde bibliotheek te lezen. Wellicht heeft de gulle dame aan de wieg gestaan van de roman.

    Ooit las ik de roman Een zondag aan het zwembad in Kigali van Gil Courtemanche waarin de lezer getuige is van de genocide midden jaren negentig in Rwanda (weblog nummer 1 uit 2009). Dat boek bevat een liefdesgeschiedenis waarbij een Canadees verstrikt raakt te midden van de gruwelijkheden die toen plaatsvonden. In de roman van Gael Faye komen de gebeurtenissen vanuit het perspectief van de lokale bevolking aan bod. Het is al lang onrustig in de regio en uit voorzorg zijn velen uitgeweken van Rwanda naar Burundi. Dat geldt ook voor de moeder van Gabriel. In het leven van de jongen regeert lange tijd de onschuld. Zijn vader probeert de politieke ontwikkelingen aan zijn zicht te onttrekken. Er zijn presidentsverkiezingen op komst, voor sommigen een overbodige inbreng vanuit het Westen en voor anderen een signaal van hoop. Het levert gespreksstof op in de barretjes waar de bevolking zich graag verzamelt. Gabriel heeft vooral belangstelling voor muziek en via een neefje dat nog wel in Rwanda woont voor voetbal. Dat bevolkingsgroepen elkaar naar het leven staan dringt pas geleidelijk tot Gabriel door. Hij realiseert zich pas echt dat er iets aan de hand is als hij geconfronteerd wordt met een hevige vechtpartij tussen een Hutu en een Tutsi. Omstanders kiezen partij in twee kampen. Het is de voorbode van de verschrikkingen die zullen volgen. Op het eerste gezicht is het conflict onbegrijpelijk. De twee bevolkingsgroepen delen een grondgebied, een taal en een geloof. Het optreden van de kolonisator heeft aan de wieg gestaan van tegenstellingen. Voorafgaand aan de genocide waren er wel zorgelijke signalen.

    Rwandezen die naar Burundi vertrokken lieten bepaalde problemen achter zich om kennis te maken met nieuwe: armoede, uitsluiting, quota’s, vreemdelingenhaat, afwijzing, zondebokken, depressie, heimwee, nostalgie. Problemen van vluchtelingen


    Rwanda werd een openluchtbloedbad. De gewelddadigheden komen dichterbij. Iedereen verkeert in angst. Je hoort het geluid van ontploffingen en salvo’s van automatische wapens. Erger nog is de stilte. Het kan betekenen dat de vijand met machetes nabij is. Familieleden van Gabriels moeder worden op brute wijze afgeslacht. Zijn moeder zal die verschrikkingen nooit te boven komen.
    In korte tijd zijn grote aantallen mensen uitgemoord. Veelal via machetes en steekwapens. Onder de daders waren veel kindsoldaten al dan niet beneveld door de producten van Freddie Heineken. De rest van de wereld hield zich afzijdig. Het was een aangekondigde genocide. VN-commandant Romeo Dallaire had per uitgebreide fax de VN gewaarschuwd voor wat stond te gebeuren. Roxane van Iperen heeft in haar recente boekenweekessay de gang van zaken in Rwanda gereconstrueerd. Zij heeft dit voorbeeld aangegrepen om ingrijpende dilemma’s te schetsen. Waarom zijn mensen zo vaak meelopers met de heersende opvatting en komen zij niet in het geweer tegen onrecht. Conformisme aan de groepsnorm laat misstanden veel te lang voortduren. Onze toeslagenaffaire roept vergelijkbare vragen op. Wat zou ik doen in een dergelijke crisissituatie is een kwestie die het geweten aan het werk zet. Van Iperen wijst die vraag als minder relevant af. De vraag die er echt toe doet is in haar ogen: wat doe je nu?
    Gabriel is uit Burundi vertrokken. Twintig jaar lang heeft hij geweigerd terug te gaan. Toch raapt hij op een dag zijn moed bij elkaar. Hij gaat op onderzoek naar welke plekken intact zijn gebleven. De steeg uit zijn jeugd heeft hij teruggevonden. De bomen zijn omgehakt. Mevrouw Economopoulos is inmiddels overleden. Zij heeft Gabriel een koffer met boeken nagelaten.
    middelr@xs4all.nl

    Terug