Ook Slingerbeweging bevat die voor Konrad typische mengeling van autobiografische overpeinzingen waarin de schrijver zichzelf probeert te duiden in de maatschappelijke omstandigheden waarin hij verkeert. Nu komen vooral de recentere jaren aan bod. Daarmee borduurt Slingerbeweging voort op boeken als Geluk en Zonsverduistering. In de herfst van zijn leven maakt Konrad de balans op. Bijzonder is dat de beproevingen nergens leiden naar een rancuneuze toon. Hoe persoonlijk getint ook, Konrad schrijft alsof het over een ander gaat. Die omweg stelt hem in staat om tot zelfinzicht te komen. Iedereen probeert zo veel mogelijk invulling te geven aan de eigen drijfveren. Daarnaast zijn het de externe omstandigheden die mede bepalen hoe een leven verloopt. Het nationaalsocialisme definieerde Konrad als jood, het communisme maakte van hem een burger. Vijftien jaar lang mocht zijn werk niet in eigen land verschijnen. In het buitenland ondervond zijn schrijverschap volop waardering. Ondanks de kansen die zich voordeden koos de schrijver voor een verblijf in eigen land te midden van zijn dierbaren en zijn taal. Hij is een kosmopolitische Hongaar. Erkenning kwam vooral van elders. Konrad spreekt over innerlijke emigratie. Niets voelt echter zo vertrouwd als zitten op de acaciahouten bank in de eigen tuin met de schaduw van de notenboom.

Ik zal dit ‘ik’ eens in de kladden grijpen, en dan kan het spartelen wat het wil, ik ga erin kijken en het uit elkaar halen

De titel van het boek is bewust gekozen. Konrad spreekt op verschillende plekken expliciet over het pendelen tussen tegengestelde begrippen. Dat gebeurt op de bladzijden 8, 119, 178, 195, 202 en 223. In zijn werk springt hij heen en weer tussen fictie en non-fictie. Verder zijn er de verschillen in signatuur van de regimes die hun invloed uitoefenen op het leven van de onderdaan Konrad. Uitvoerig komen keerpunten in de Hongaarse geschiedenis aan bod. Na de oorlog was er de start van het communistische tijdperk. De opstand van 1956 bracht hoop op verlichting. Konrad was er net als vele van zijn vrienden actief bij betrokken. En later was er de val van de muur waardoor Hongarije in Europees en democratisch perspectief terecht kwam. De problemen met de censuur waren ten einde. Voortaan konden zijn manuscripten met hetzelfde gemak meereizen naar het buitenland als zijn overhemden, vat hij dat beeldend samen. Slingerend tussen tegenstrijdige gevoelens besloot Konrad in 1956 om in eigen land te blijven. Tweehonderdduizend landgenoten maakten een andere keuze.

Het buitenland behield aantrekkingskracht. Als gastdocent maar ook als voorzitter van de internationale PEN-club verbleef Konrad voor langere perioden elders. Hij woonde onder meer in Colorado Springs en Berlijn. Ook als je vrije lucht inademt drukken de verwachtingspatronen op je. Een buitenlandse gastdocent behoort immers een beetje vreemd te zijn. Hij raakt onder de indruk van de Amerikaanse smeltkroes. Ongeacht nationaliteit, geloof of ras in Amerika is iedereen Amerikaan. Op voorwaarde van rijbewijs en bakrekening. Naast de tegenstelling tussen buitenland en binnenland is er die tussen het publieke en het particuliere domein. Konrad heeft zich als bestuurder ingezet voor publieke taken. Altijd blijft er de koestering van de privésfeer. Konrad vertelt liefdevol over de zorg om zijn bejaarde moeder. Hij is drie keer getrouwd en heeft in totaal vijf kinderen, een family man die de eenzaamheid van de schrijftafel zoekt. Verder leunt hij sterk op vriendschappen. Konrad spreekt met waardering over zijn contacten met vriend en uitgever Rob van Gennep. Ook al weer jaren dood. In Slingerbeweging overheerst de reflectie. De beschouwende toon past goed bij de meer thematische dan chronologische behandeling van een leven om te schrijven. Hoewel de inhoud van het boek zeer persoonlijk gekleurd is, krijg je als lezer het gevoel dat de beschouwingen van Konrad de kern weten te raken. De schrijver verwoordt wat er toe doet.

Terug