Leesimpressies

  • Harper Lee: To kill a mockingbird

  • Nr. 41 - 2010
  • Wie in Chicago een boek wil lezen van een plaatselijke schrijver staat voor een moeilijke keuze. Jonathan Franzen werd er geboren maar groeide op in de 27ste stad, Saint Louis. Ernest Hemingway kwam er ter wereld maar zocht zijn heil elders. In dezelfde voorstad als Hemingway stond ook de wieg van Carol Shields. Zij trok naar Canada en werd uiteindelijk staatsburger van dat land. Nelson Algren staat bekend als een schrijver uit Chicago met een levendige belangstelling voor de bedwelmende kanten van de stad. Algren werd echter in Detroit geboren en kwam pas als kind in Chicago terecht. Misschien verdient de metropool van Illinois vooral literaire vermelding vanwege de actie ‘One book one city’. Het idee daarachter is dat het lezen van literatuur en vervolgens het uitwisselen van indrukken daarover kan zorgen voor verbroedering tussen individuen en bevolkingsgroepen. Dat initiatief begon in 2001 met het beschikbaar stellen van To kill a mockingbird, de klassieker van Harper Lee uit 1960. Over de hele wereld zou het idee navolging krijgen. Op dit moment loopt de actie weer in Nederland met De grote zaal van Jacoba van Velde in het middelpunt.

    De roman van Lee speelt zich af in de jaren dertig. Plaats van handeling is een slaperig dorp in het diepe zuiden van de Verenigde Staten. “A day was twenty-four hours long but seemed longer.” Het perspectief is dat van de jeugdige Jean Louise ‘Scout’ Finch. Aan het begin van het boek wordt melding gemaakt van het ongeluk waarbij haar vier jaar oudere broer Jem zijn arm heeft gebroken. Dan volgt een lange terugblik op de gebeurtenissen die hebben geleid tot het incident. De moeder van Scout en Jem is overleden. De kinderen hebben een bijzondere band met hun vader, de advocaat Atticus Finch. Het huishouden bestaat verder uit de zorgzame zwarte hulp Calpurnia. Door de ogen van Scout leren we de bewoners van het dorp nader kennen. Haar nieuwsgierigheid staat borg voor veel informatie. Er zijn twee verhaallijnen in het boek. Broer en zus proberen samen met hun vriendje Dill, gemodelleerd naar Truman Capote, de excentrieke Arthur ‘Boo’ Radley uit zijn huis te lokken. De man blijft altijd binnen en dat stimuleert de verbeelding van de kinderen. Zij provoceren hem. De kluizenaar toont zijn goede inborst door in een holte van een eik attenties voor de kinderen achter te laten.


    Mockingbirds don’t do one thing but make music for us to enjoy. That‘s why it‘s a sin to kill a mockingbird


    Het onbegrip van de kinderen voor het kluizenaarschap van Boo Radley is een vorm van respectloosheid die verwant is aan de grotere misstand van het racisme dat de gemeenschap kenmerkt. Daar handelt de tweede verhaallijn over. De zwarte Tom Robinson wordt beschuldigd van verkrachting. Slachtoffer is een blank meisje. Atticus Finch verdedigt de verdachte. Op overtuigende wijze maakt hij in de rechtszaal aannemelijk dat Robinson onschuldig is. De vader van het meisje heeft zijn dochter gemolesteerd toen hij merkte dat zij een poging deed om Robinson te verleiden. De blanke jury spreekt echter toch het schuldig uit. De morele vraag luidt of je rechtspraak aan leken dient over te laten. Scout vindt hartgrondig van niet.

    Scout bewondert haar vader om zijn geloof in rechtvaardigheid ongeacht huidskleur. ‘In our courts all men are created equal.’ Atticus, die een voor die tijd zeer moderne stijl van opvoeden aan de dag legt, krijgt de allure van een heilige. Toch is dat vanuit het kindperspectief nergens ongeloofwaardig. De roman laat zien hoe bij Scout het gevoel voor goed en kwaad zich door de ervaringen in het dorp ontwikkelt. Zij is niet alleen avontuurlijk ingesteld maar ook zeer intelligent. De lezer raakt in haar ban. Haarscherp weet zij de mensen in haar omgeving tot leven te wekken in een eigen taal. In haar levenslust trekt zij de woorden tot een gesproken versie samen. Ze heeft moeite te wennen aan haar lot als toekomstige dame. Voor Scout is het dragen van een jurk een afschrikwekkend keurslijf.

    De vader van het verkrachte meisje voelt zich door de verdediging van Atticus, ondanks het gelijk van de veroordeling, als een leugenaar in zijn hemd gezet. Als wraakoefening heeft hij het gemunt op de kinderen van Atticus. Bij die gelegenheid zal Jem zijn arm breken. Een fatale afloop blijft uit doordat Boo Radley zijn huis verlaat en te hulp schiet. Daarmee maakt Harper Lee het verhaal rond.

    Steeds nieuwe generaties lezers zijn geraakt door dit boek. Veel van het beschrevene zal gebaseerd zijn op de jeugdjaren van de schrijfster. Het is jammer dat zo’n groot talent het bij deze ene roman gelaten heeft. Ruim in de tachtig heeft zij gekozen voor een teruggetrokken bestaan in haar geboortestreek. Het heeft aan de andere kant ook iets moois. Als je gezegd hebt wat je kwijt wilde is de missie vervuld. De scherpste kantjes van het racisme zijn inmiddels door de tijd afgesleten. Toch zal To kill a mockingbird een klassieker blijven. In Nederland is net een nieuwe editie uitgebracht met als titel Spaar de spotvogel. Het boek gaat over opgroeien en de zoektocht naar menselijke waardigheid. Deze onderwerpen zijn tijdloos en zelfs actueler dan ooit.

    Terug

Lijstjes

Dit boek komt voor in de lijstjes: