De staatsgreep vond plaats in de vooravond van 23 februari 1981. Hoewel er filmopnamen beschikbaar zijn, werd de gebeurtenis niet live op de telvisie uitgezonden. Wel was er sprake van een live verslag op de radio. Militairen gijzelden de parlementsleden die bijeen waren om de machtsoverdracht van premier Suarez aan zijn opvolger bij te wonen. Eind 1975 overleed dictator Franco. De Spaanse democratie bevond zich in de kinderjaren. Het land werd geteisterd door diverse problemen. Er waren aanslagen door afscheidingsbewegingen en de economie haperde. Als zich in een jonge democratie problemen aandienen ontstaat de roep, niet om de problemen aan te pakken, maar om de democratie af te schaffen. De noodsituatie vraagt om een harde hand. Er was breed gedeelde onvrede over de regering Suarez. In wat Cercas de placenta van de coup noemt, krijgt de oppositie tegen de regering alle aandacht. Binnenlands is er ongenoegen bij de militairen, het bedrijfsleven en de pers. Buitenlands is er tegenspel uit Washington en uit Rome. Het laatste weegt zwaar in het katholieke Spanje.

Voor een politicus, net zoals voor een kunstenaar of een wetenschapper, is ambitie geen deugd of ondeugd maar simpelweg een voorwaarde

Cercas focust ruim 500 bladzijden in op vele facetten van de staatsgreep. De aanloop en de nasleep komen aan bod maar de meeste aandacht gaat uit naar wat er in die luttele uren in die avond en nacht van 21 op 22 februari zich heeft afgespeeld. De schrijver beoogt waarheidsgetrouw te zijn. Als romancier kiest hij er voor om een duel van drie tegen drie te schetsen. De karakters krijgen uitvoerige tekening. De samenzweerders kenden drie hoofdrolspelers. Kolonel Tejero leidde de inval in het parlement. Armada zou erna de leiding van de regering op zich nemen en Milans del Bosch was de militaire strateeg op afstand. De laatste dirigeerde in Valencia de tanks uit de kazerne de straat op. Aan de andere kant is er eveneens een driemanschap. Zodra het schieten begint duiken alle aanwezigen in de parlementszaal onder de banken. Drie mensen blijven onverstoorbaar op hun post, waaronder aftredend premier Suarez. Hij vond dat het geen pas gaf dat een premier zich bij tegenstand op de grond werpt. Een dergelijke heldenstatus is er ook voor de vice-premier, generaal Gutierrez Mellado, en voor de aanvoerder van de communisten, Santiago Carillo. Van dit zestal is Tejero de meest simpele figuur, een houwdegen die weinig met democratie op heeft. De andere vijf dragen een geschiedenis met zich mee van vele intriges met wisselende bondgenootschappen. Cercas gebruikt de typering van ‘het kleine Madrid van de macht’ als een repeterende salvo. Dat levert scherpe kwalificaties op. Suarez geldt als een provinciaals lefgozertje. Armada, ooit naaste vertrouweling van de koning, moet het doen met de omschrijving: ‘een glibberige, hovaardige, streberige intrigant en huichelaar, die zich liberaal voordoet maar in wezen fundamentalistisch is, geheel en al thuis in de protocollen, de pluimstrijkerijen en de valstrikken van het hofleven, behept met de zalvende manieren van een prelaat en een droef clownsgezicht.’ De stijl maakt de lectuur tot een spannende exercitie ook al is de afloop bekend. Het schieten door de coupplegers was overigens onvoorzien. De beoogde zachte coup wordt zo een harde. Bijval door de koning is dan geen optie meer. De daders verschijnen voor de rechter en krijgen een veroordeling. Er resteert in de hele geschiedenis slechts een enkel twistpunt. Was de geheime dienst CESID nu wel of niet betrokken? Het meest aannemelijk is dat de dienst als organisatie zelf buiten schot bleef ondanks het feit dat enkele medewerkers van de dienst wel aan het beramen van de plannen hebben bijgedragen.

Javier Cercas is een schrijver die misschien zelf te weinig verbeelding bezit om een grote roman te componeren. Hij is daarentegen uitstekend toegerust om een bestaande gebeurtenis met literaire middelen nieuw leven in te blazen. Hij deed dat eerder met Soldaten van Salamis waarbij een waar gebeurd incident uit de Spaanse burgeroorlog is omgewerkt tot een aangrijpende roman. Met Anatomie van een moment is hem dat opnieuw gelukt,

Terug