Leesimpressies
Javier Marias: De verliefden
- Nr. 16 - 2012
- Meer dan eens heb ik me verbaasd over de gemakzucht waarmee uitgeverij Meulenhoff het werk van de Spaanse schrijver Javier Marias in Nederland onder de aandacht brengt. Vanaf 1991 tot nu zijn er tien vertalingen verschenen. Toch is er weinig gedaan om de schrijver Marias een eigen gezicht te geven bij het Nederlandse lezerspubliek. Van de romantrilogie Jouw gezicht morgen verscheen het eerste deel in 2005 en het tweede in 2006. Liefhebbers moesten echter tot 2009 wachten op het derde deel terwijl de Spaanse versie al twee jaar daarvoor beschikbaar was. Ooit bracht Meulenhoff de serie literair moment op de markt. Daarin verscheen tegelijk met de vertaling van een roman een informatieboekje over de betreffende auteur. Veel belangrijke buitenlandse auteurs kregen zo extra aandacht maar Marias helaas niet. Javier Marias schrijft al heel lang columns voor El Pais. Nimmer verscheen in ons land daarvan een bundeling. Een column is een goed manier om meer te vernemen over de persoonlijke voorkeuren die in een roman onder de oppervlakte blijven. Marias is een fan van Real Madrid, wat je niet zou verwachten als je zijn wat afstandelijke en beschouwende fictie kent. Mij lijkt het een mooi vooruitzicht om Jose Mourinho te zien spartelen als hij door Marias op de ontleedtafel wordt gelegd. Vermoedelijk zonder verdoving.
Net als de andere romans van Marias is De verliefden een zeer intrigerend boek. De auteur leeft zich graag uit in bespiegelingen over wat mensen beweegt. Dat doet hij bij voorkeur in zinnen die langs vele kronkels over de bladzijde uitwaaien. Bij de openingszin, die direct nieuwsgierig maakt naar het vervolg, houdt hij zich nog in. Hier kan hij toe met 50 woorden. Voor de volgende zin heeft hij er 114 nodig. Bij veel schrijvers vormen lange zinnen een afschrikkend recept. Bij Marias blijf je geboeid om te zien hoe hij voor de punt alle woorden weer op hun pootjes terecht laat komen. Marias is niet het juiste adres voor een verhaal met een plot. Het gaat niet om de handeling. Het personage Javier, wat een toevallige naam, meldt op verschillende plaatsen de ondergeschikte betekenis van een plot. Dat vergeet je zodra je het boek uit hebt.
Het interessante zijn de mogelijkheden en de ideeën die romans op ons overbrengen via imaginaire situaties, die blijven ons helderder voor de geest staan dan echte gebeurtenissen en we houden er meer rekening mee
Het geraffineerde van Marias is dat zijn minachting voor een plot onverlet laat dat hij in zijn romans regelmatig ingrediënten uit het genre van de thriller gebruikt, bij uitstek het koninkrijk met op de troon een soeverein plot. Dan gaat het om een plotse dood, een hart dat door een pistoolschot wordt doorboord of in dit geval over een personage dat door messteken om het leven wordt gebracht. Dergelijke gebeurtenissen zijn echter niet het hoofdonderwerp maar veeleer de aanleiding voor reflectie. Marias heeft een voorkeur voor personages wier beroep het is zich te verplaatsen in de belevingswereld van anderen. Ze zijn docent, geheim agent, vertaler, tolk, filosoof of zoals in De verliefden werkzaam bij een literaire uitgeverij en daarmee speelbal voor de grillen van behaagzieke auteurs. Marias leeft zich uit door zijn ik-figuur, van wie we pas op bladzij 27 te weten komen dat zij vrouw is en Maria heet, haar vileine ongenoegen te laten uitspreken over de aan haar zorgen toevertrouwde schrijvers.
Het fundament van de roman is een onalledaagse ontmoeting namelijk eentje die er nooit een geweest is. In het café waar Maria ontbijt voor ze naar de uitgeverij vertrekt, valt haar blik telkens op hetzelfde echtpaar dat volledig in elkaar opgaat. De vertrouwdheid van het stel impliceert een huwelijk. De expressie van zo veel geluk geven Maria de arbeidsvitaminen om aan het werk te gaan. Zij bedenkt voor het stel de naam het Perfecte Paar. Dan blijft hun vaste plek aan het tafeltje leeg. De afwezigheid duurt langer dan een vakantie kan verklaren. Langs een omweg komt Maria te weten dat de man door een zwerver is vermoord precies op zijn vijftigste verjaardag. Maria weet het adres van de weduwe te achterhalen om haar medeleven over te brengen. Bij die gelegenheid ervaart ze dat het stel ook voor haar een naam had bedacht: de Voorzichtige Jongedame. Tijdens het contact met de weduwe leert ze Javier kennen, huisvriend van het Perfecte Paar. Maria en Javier krijgen een verhouding. Javier is echter vooral verliefd op de weduwe. Maria is voor hem het tijdverdrijf tot het grote verdriet van de weduwe voldoende gedempt is. Van Maria’s kant is de verliefdheid serieus. Zij raakt echter in verwarring als zij aanwijzingen krijgt die erop duiden dat Javier de hand heeft gehad in de moord op de man van het echtpaar. Kun je de waarheid achterhalen en kun je zekerheid hebben over de motieven die mensen drijven. Marias speelt een spel met de lezer waarin diverse opties verkend worden. Gelijksoortige thema’s uit de wereldliteratuur, ontleend aan Balzac Shakespeare en Dumas, maken hun opwachting. De verhouding van Maria en Javier komt onder druk en loopt ten einde. Enkele jaren later ziet Maria de weduwe en Javier als stel bij toeval terug. Zij stapt op de twee af en overweegt een grote ontmaskering. Haat ze Javier? Kun je daar troost in vinden of kracht? Het past bij een groot romanschrijver dat het antwoord dubbelzinnigheid niet uitsluit. Na de laatste bladzij is het verhaal niet over. De verliefde is een boek dat een tijdje na gonst. Het is een groot genoegen om Marias te lezen. Dus Meulenhoff, word wakker.
