Leesimpressies
Johan Harstad: Heterdaad
- Nr. 3 - 2019
- Een privédetective, Heterdaad geheten, is iemand die zijn naam eer aandoet. Hij is op het juiste moment op de juiste plaats. Het genre van de misdaadroman is met Heterdaad een nieuwe weg ingeslagen. Niks geen opbouw van spanning, dat houdt het verhaal maar op. De misdadiger, die en passant zijn bewondering uitspreekt voor het vakmanschap van Heterdaad, wordt ingerekend en afgevoerd naar cachot of gevangenis. In een mum van tijd is de klus geklaard. Er bestaan vijftien misdaadromans over het werk van Heterdaad, die vanwege hun ultrakorte karakter hier in één band verzameld zijn. Normaliter regent het in de misdaadliteratuur moord en doodslag. Heterdaad rekent met evenveel gemak andere delicten tot zijn competentie. Er kan niet genoeg benadrukt worden wat de inspanningen van Heterdaad hebben betekend voor de emancipatie van diefstal en inbraak. Een andere innovatie is dat de verhalen zijn opgetuigd met een uitgebreid notenapparaat. De voetnoten bevatten zelfs meer tekst dan de misdaadverhalen. Ze helpen bij een goed begrip van het werk. Voetnoot zeven geeft een heldere plaatsbepaling. Crime fiction for the gentleman who loves crime novels, but hates reading. Dat slaat de spijker op zijn kop.
De Noor Johan Harstad kreeg in 2018 de Europese literatuurprijs voor zijn magnum opus Max, Mischa & het Tet-offensief. Om te bepalen of ik me aan dit werk van meer dan 1200 bladzijden zal wagen, leek het me een veilige route om eerst wat van zijn andere werk te lezen. Met veel plezier las ik de roman Buzz Aldrin, waar ben je gebleven?. Dat verhaal speelt zich grotendeels af op de Faeröer eilanden waarin een gemeenschap van kwetsbare jonge mensen zich staande poogt te houden in een wereld die niet op kwetsbaarheid gebouwd is. Het boek Heterdaad is het meest recente werk van Harstad. Hier werkte hij al aan tijdens Max, Mischa & het Tet-offensief, waarschijnlijk als lichtvoetig uitstapje naast het hoofdwerk. Behalve privédetective Heterdaad introduceert Harstad nog twee belangrijke figuren in dit boek. Daar is in de eerste plaats de auteur Frode Brandeggen afkomstig uit Stavanger en overleden in 2014. We komen veel te weten over het leven van Brandeggen dankzij de noten die bezorgd zijn door zijn vriend Bruno Aigner die toegang had tot de nagelaten papieren van de auteur. Het leven van Brandeggen kende een dramatische kant. Hij schreef een avant-gardistische roman van meer dan 2000 bladzijden getiteld Konglomeratische adem, in vergelijking waarmee Finnegans Wake van James Joyce als lezersvriendelijk geldt. Het werk bleef onopgemerkt. Teleurgesteld sloeg Brandeggen een nieuwe weg in en liet hij zich inspireren door een Franse literatuuropvatting.
De Mouvement artistique du banalisme is een beweging die het weglaten, het vermoorden van de spanning en het benadrukken van het onbetekenende hoog in het vaandel heeft staan
Brandeggen maakte de overstap van de avant-gardistische roman naar de commerciële misdaadliteratuur. Hij brak met het uitgangspunt dat het toeval geen rol mag spelen bij het oplossen van een misdrijf. Hij omarmt het beginsel van de synchroniteit dat, voor de liefhebbers van Johan Harstad, ook in de roman Hässelby een prominente positie inneemt. In de voetnoten komt herhaaldelijk een parallel ter sprake tussen het verhaal van Heterdaad en Brandeggen enerzijds en scènes uit de filmgeschiedenis anderzijds. Synchroniteit kan vele gedaanten aannemen. Je doet als speurder bij toeval je ogen open en ziet direct hoe een misdrijf zich voor je neus afspeelt.
Een andere paradigmawisseling houdt in dat Brandeggen het dogma show don’t tell vervangt door tell’em like it is. Liever expliciet dan impliciet. Ga recht op het doel af en draai er niet omheen.
Ondanks het dominante belang van efficiency en effectiviteit in de misdaadverhalen komt de lezer wel degelijk het een en ander te weten over het persoonlijk leven van Heterdaad. Hij is niet alleen speurder maar ook mens. Hij rijdt in een Opel en gaat graag op vakantie naar Denemarken. Zijn grote passie is het luisteren naar de Goldbergvariaties gespeeld door Glenn Gould, soms de vroege en soms de late versie. Heterdaad is niet te beroerd om ons een kijkje in de keuken van zijn aanpak te geven. Als een crimineel zich afvraagt hoe Heterdaad hem op het spoor kwam dan krijgt hij als openhartig antwoord: “je maakte een fout toen je ervoor koos er mysterieus uit te zien”.
Het is goed voorstelbaar dat Johan Harstad zelf veel plezier beleefde toen hij aan Heterdaad werkte. De vraag is of die vonk naar de lezer overslaat. Is het boek meer dan een speels uitstapje of enkel een narratief mijnenveld. Bij mij was het effect positief. Tot de receptuur behoort wel een goede dosering. Lees je lange stukken achtereen dan bestaat het gevaar dat de meligheid toeslaat. In kleine brokken geconsumeerd, is het boek zeer vermakelijk. Ik ga zeker op enig moment aan zijn magnum opus beginnen. Johan Harstad zou wel eens meer dan Karl Ove Knausgard het kopstuk van de moderne Noorse literatuur zijn.
