Leesimpressies
John Steinbeck: Travels with Charley
- Nr. 22 - 2012
- Een getalenteerd schrijver beschikt over het vermogen om de verrukkingen van zijn eigen land in woorden te vangen. Wat te denken van de kleurenpracht van New Hampshire in de herfst. Nergens smaakt de zeekreeft zo goed als in Maine. In Wisconsin is alles zuivel en vooral kaas. Zelfs het zonlicht is boterkleurig. Het is heerlijk om de vrieskou op te snuiven in Noord-Dakota. Het verstilde gezicht op de bergen in Montana is schitterend evenals het beeld van de eeuwenoude sequoias in Oregon. Steinbeck maakt in 1960 een reis door Amerika en grossiert in enthousiasmerende beschrijvingen. Hij probeert de essentie van wat zijn landgenoten drijft te achterhalen en raakt in de ban van de schoonheid van zijn land. Het boek wordt een succes en zet aan tot navolging. Precies vijftig jaar later zal Geert Mak dezelfde tocht ondernemen. Ook die ervaring resulteert in een boek, Reizen zonder John. Alvorens aan Mak te beginnen is het gewenst eerst het origineel te consumeren. In mijn boekenkast was Travels with Charley aan een grondig rijpingsproces bezig. Het uur van de waarheid was aangebroken.
Steinbeck had zijn reis grondig voorbereid. Een pick-up truck was verbouwd tot een betrekkelijk comfortabel onderkomen en getooid met de aan Cervantes ontleende naam Rocinante. De auteur had meer schrijfbenodigdheden ingeslagen dan hij normaliter bij zijn werk gebruikte. En natuurlijk had hij, zoals dat een Amerikaan betaamt, enkele passende geweren als gezelschap uit gekozen Zijn vrouw Elaine bleef thuis. Poedel Charley ging wel mee. De kameraadschappelijke conversatie met Charley behoort tot de charmes van het reisverslag. Op het moment dat Steinbeck vertrok was hij 58 en had hij niet lang daarvoor een attaque doorstaan. De tocht kwam niet alleen voort uit nieuwsgierigheid maar ook uit bewijsdrift. Steinbeck telde nog mee. Hij was een gevierd schrijver met gewone mensen uit het landelijke Amerika als onderwerp. Die wereld kende hij echter vooral op basis van oude herinneringen. Het was tijd voor verse indrukken. Steinbeck woonde beurtelings in New York en op Long Island. Het vertrekt vanuit zijn vissersplaats Sag Harbor op Long island om koers te zetten naar het noorden, op weg naar New England met zijn gereserveerde bewoners. De reis zou meer dan 10.000 mijl omvatten en 34 staten aandoen. Hij trekt naar Maine in het uiterste noordoosten op de grens met Canada om vandaar naar het westen door te steken. Daarna daalt hij naar het zuiden om terug te keren naar het oosten.
I have always heard that Maine people are rather taciturn, but for this candidate for Mount Rushmore to point twice in a afternoon was to be unbearably talkative
Een indruk die Steinbeck tot zijn verrassing op doet is de homogeniteit die in Amerika is ontstaan. Veel regionale verschillen verdwijnen. Hij signaleert een gemeenschappelijk taal onder invloed van 40 jaar radio en 20 jaar televisie. Dialecten verdwijnen. Er zijn meer overeenkomsten tussen bevolkingsgroepen dan verschillen. Of het nu gaat om Chinezen uit Californië, Ieren uit Boston, Duitsers uit Wisconsin of zwarten uit Alabama, ze zijn allemaal Amerikaan. Dat gegeven roept ambivalente gevoelens op. Met enige trots bekijkt hij de gemeenschappelijkheid maar hij betreurt het verlies van het bijzondere. Tegelijkertijd komt hij tot de constatering dat hij vooral waarneemt wat hij zelf wil zien. Het objectieve Amerika valt niet te achterhalen. Consequent tijdens de reis blijft zijn afkeer van massaliteit. Hij rijdt vooral over secundaire wegen. Met ergernis ziet hij hoe villages towns worden en vervolgens cities. Het liefst drinkt hij in de avond bij zijn Rocinante enkele stevige glazen alcohol in het gezelschap van een die dag getroffen geestverwant. De eenzaamheid vormt een onrustige compagnon. Geleidelijk schiet hij met steeds grotere snelheid door het land. De tekst wordt navenant beknopter. Hij ziet uit naar de tussentijdse ontmoetingen met Elaine die hem per vliegtuig onderweg bezoekt. De eerste keer gebeurt dat in Chicago. Charley krijgt dan even onderdak in een hondenpension.
Een bitter onderdeel vormt de getuigenis van Steinbeck bij een sleutelmoment in de Amerikaanse geschiedenis. Hij maakt in New Orleans mee hoe een jong zwart meisje, Ruby Bridges, politiebescherming nodig heeft om naar school te gaan. Federale wetten hebben een eind gemaakt aan de segregatie maar die ontwikkeling heeft zich nog lang niet genesteld in het bewustzijn van iedereen. Blanke moeders jouwen het kind uit. Het meisje krijgt solo onderwijs. Bijna alle blanke kinderen zijn uit protest door hun ouders van school gehaald. Het is een zwarte bladzij in de Amerikaanse geschiedenis. Het zijn veranderlijke tijden. Op de verre achtergrond kondigt de volgende verkiezing zich aan. Kennedy loopt zich warm voor zijn korte ambtsperiode. Steinbeck racet uitgeblust naar huis. “My own journey started long before I left, and was over before I returned.” Hij vlucht voor de eenheidsworst met overal hetzelfde voorgepakte voedsel. Nergens beviel het avondeten hem. Alleen het ontbijt mocht er zijn. Op de valreep verdwaalt hij voor de zoveelste keer. Na ruim twee maanden is hij thuis. Ook in Amerika is Jorwerd niet meer wat het geweest is.
