Leesimpressies
Joseph Conrad: De zee een spiegel
- Nr. 19 - 2019
- Joseph Conrad behoort tot de grote namen in de wereldliteratuur. Lang geleden las ik enkele boeken van hem en nam me voor meer van zijn werk tot me te nemen. De kunst is het vinden van een aanleiding vooral als je zelf geen zeeman bent. Opeens schoot Thom Hoffman te hulp. Vorige zondag verzorgde hij een optreden tijdens de matinee getiteld De Indië Monologen in de Koninklijke Schouwburg. Ondersteund met citaten en foto’s bracht hij naar voren dat racisme een onmiskenbaar onderdeel vormde van ons koloniale verleden. Hij begon zijn betoog met een citaat van Joseph Conrad. Na afloop van de voorstelling was Hoffman minstens zo goed op dreef toen hij een eerbetoon uitsprak voor Eric Schneider die dezelfde middag als 85-jarige voor het laatst op de planken had gestaan. De burgemeester schuine streep wethouder van Cultuur en de minister van Cultuur schitterden door afwezigheid. De keuze voor Conrad was een begrijpelijke. Veel van zijn boeken behandelen de confrontatie tussen een westerling en vertegenwoordigers van een inlandse bevolking bij voorkeur op een exotische locatie. In zijn debuut Almayers Folly voert Conrad zelfs een Nederlander op die in zijn zucht naar rijkdom en aanzien hopeloos ten onder gaat. De plaats van handeling is Borneo.
Conrad werd in 1857 geboren te Polen in een streek die we nu Oekraïne mogen noemen. Hij werd op jonge leeftijd wees en koos voor een bestaan als zeeman. Dat bracht hem op vele plekken in de wereld. Hij naturaliseerde tot Engelsman en vestigde zich uiteindelijk in Engeland. Zijn literaire werk verscheen in het Engels. Conrad werd geprezen om zijn taalgebruik wat net als bij Vladimir Nabokov des te knapper is, omdat hij zich niet in zijn moedertaal uitdrukte. Conrad overleed in 1924. Bijna honderd jaar na zijn dood is hij als auteur springlevend. Interetnische spanningen zijn in een tijdperk van migratie uiterst actueel. Francis Ford Coppola verplaatste het avonturenverhaal uit Heart of darkness niet alleen in de tijd maar ook van locatie. Apocalypse Now verhuisde Conrad van Congo naar Vietnam. In The secret agent agendeerde hij al de problematiek van het terrorisme. Daarnaast zijn er de boeken waarin Conrad zijn passie voor de zee en de schaapvaart uitleeft. Ooit verscheen Tyfoon in vertaling waarin verslag gedaan wordt hoe een schip amper een zwaar noodweer weet te overleven. De bemanning weet het vege lijf te redden net als de passagiers bestaande uit 200 Chinezen, koelies genoemd, die op weg naar huis zijn. Twee jaar geleden bracht Uitgeverij Van Oorschot De zee, een spiegel uit. Het boek is geen roman maar een werk van non fictie. De ondertitel spreekt van herinneringen en indrukken. Conrad voer enkele decennia als stuurman op de koopvaardij. Hij put ruimschoots uit eigen ervaring. Het boek ademt het enthousiasme van de liefhebber en de beroepstrots van de professional. Het biedt hem tevens de gelegenheid om de onwetende medemens op gepaste momenten de les te lezen. Weten zij veel. Journalisten zijn landkrabben. Zij denken dat een anker uitgeworpen wordt. Lichtzinnig omgaan met vakjargon is een misdaad tegen de precisie en schoonheid van de taal.
Geen anker kan ooit worden gelicht zonder dat het eerst is gevallen, welk uiterst voor de hand liggend truïsme me op het onderwerp brengt van de verloedering van de zeeterminologie in de dagelijkse pers van dit land
Wat vaart is een schip en natuurlijk geen boot. Voor een zeeman is er niets mooier dan van haven naar haven te gaan. Het leven speelt zich af tussen afvaart en landvalling. Met instemming voert Conrad iemand sprekend op die beweert: ‘havens zijn de pest, de schepen rotten er weg en de mensen gaan er naar de verdommenis’. Typerend is het beeld dat een gemeerd schip vergeleken wordt met een gevangene die over vrijheid mijmert.
Conrad heeft zonder meer een leerzaam boek geschreven. Zo weet ik nu dat het stranden van een schip het tegenovergestelde is van zinken. Er is in beide gevallen geen water onder de kiel maar in het ene geval is er lucht boven het schip en in het andere geval water. Het boek is net een cursus zeebenen voor beginners.
Conrad heeft wel de neiging af en toe door te slaan. Hij dicht niet alleen een schip menselijke eigenschappen toe maar zelfs de wind. De westenwind heeft een ander karakter dan de oostenwind. Het gehoor is bij uitstek het zintuig dat informatie verschaft over de windkracht. Conrad heeft de overgang meegemaakt van zeilschip naar stoomschip. Het is duidelijk waar zijn nostalgische geest de voorkeur aan gaf. Zit de zeeman thuis, ongeduldig wachtend op een volgende reis, dan leest hij in de kolommen van het nieuwsblad vooral de Scheepstijdingen De rubrieken ‘wrakken en ongevallen’, ‘over tijd’ en ‘vermist’ markeren een wereld van verschil.
Aan het eind van het boek openbaart zich de geest die nu verantwoordelijk mag worden gehouden voor de Brexit. ‘De Britse marine kan het tellen van haar overwinningen best eens hebben gestaakt. Haar rijkdom overtreft de stoutste dromen van roem en succes.’ Het is mij niet bekend of de Britse omroep een programma kent als equivalent van Verborgen verleden bij ons. Dan zal ongetwijfeld blijken dat Nigel Farage in rechte lijn afstamt van Lord Nelson. En Boris Johnson van Guy Fawkes denk ik daar snel achteraan.
