Leesimpressies

  • Joseph Roth: Tarabas

  • Nr. 17 - 2006
  • Uitgeverij het Spectrum heeft vanwege het 70 jarig bestaan 70 titels opnieuw uitgebracht. Daaronder enkele echte klassiekers zoals Moderne economie van Jan Pen, Het rapport van de club van Rome door Dennis Meadows, Sociaal gedrag bij dieren van Nico Tinbergen en De vrouw van Buytendijk. Het laatste boek las ik ooit met als gevolg: still confused but on a much higher level.

    Wetenschappelijke uitgaven waren verkrijgbaar in een herkenbare goedkope serie. Deze Aula pockets brachten de wijsheid van de wereld voor een habbekrats in je bezit. Naast (populair) wetenschappelijke boeken maakt ook literatuur onderdeel van de jubileumreeks uit. Zo is Theo Thijssen vertegenwoordigd met Schoolland en Het taaie ongerief. Van Joseph Roth is er Tarabas. Bij Roth zijn vergankelijkheid en weemoedigheid gewoonlijk in goede handen. Gold dat ook in dit geval?

    Nicolaas Tarabas is van welgestelde komaf en volgt begin twintigste eeuw een opleiding aan de Technische Hogeschool te Petersburg. Zonder weloverwogen motieven sluit hij zich aan bij een revolutionaire groep. Zijn passie zocht een uitweg. De groep pleegt een bomaanslag en moet zich voor de rechter verantwoorden. Tarabas wordt vrijgesproken maar emigreert naar Amerika met een financiële aanmoediging van zijn vader op zak. Dan begint zijn zwerftocht door het leven.

    In New York leest een waarzegster in zijn hand dat hij een moordenaar en een heilige is. “Een ongelukkiger lot bestaat er niet in de wereld”zo voegt zij daaraan toe. Hij zal zondigen en boete doen en dat alles nog op aarde. In New York kan Tarabas zijn draai niet vinden. Een wereld van stenen is niet aan hem besteed. Als zijn oog op een krant valt met als boodschap dat in Europa de oorlog is uitgebroken, heeft hij een excuus om terug te gaan. In het Russische leger neemt hij deel aan de eerste wereldoorlog. Na de oorlog mag hij als kolonel een eigen regiment inrichten. Hoewel de oorlog ten einde is, zijn de gewelddadigheden dat allerminst. Roth beschrijft de gruweldaden die begaan worden tegen de joodse bevolking op het platteland. De jodenvervolging bereikte onder Hitler een ongehoorde piek maar in Oost Europa hadden al generale repetities plaatsgevonden. Niet alleen Roth schrijft daarover. Ook Bernard Malamud schetste in The fixer een huiveringwekkend beeld. Kolonel Tarabas zelf laat zich niet onbetuigd. Op een dag trekt hij een jood eigenhandig diens baard uit. Kort daarna komt hij tot inkeer en bereikt het boek een keerpunt.

    Tarabas neemt ontslag uit het leger en begint een zwervend bestaan levend van wat de natuur te bieden heeft. Hij heeft de tekens leren lezen van wat Roth de twee grootste leraren der mensen noemt: nood en eenzaamheid. Zijn gezondheid gaat achteruit en zeer verzwakt sterft hij uiteindelijk in een kloostercel. De erfenis bestaande uit zijn pensioengeld komt ten goede aan de jood die hij jaren eerder heeft toegetakeld. De grafsteen van Tarabas vermeldt zijn naam met de toevoeging “een vreemdeling op aarde”.

    Het boek is overvol met personages en gebeurtenissen die geen van allen uit de schaduw van Tarabas weten te komen. Hij is de onbetwiste hoofdpersoon al blijft de grote omslag van zijn leven in nevelen gehuld. Nergens hadden we hem leren kennen als een gewetensvol persoon. Waarom komt hij juist daar en toen tot inkeer? Waarom met die aanleiding? De mooiste boeken van Roth laten mensen zien wier levens vermorzeld worden door de loop van de geschiedenis. De omstandigheden waarin zij leven veranderen en zij zijn daartegen onvoldoende opgewassen. Zij blijven berooid en illusieloos achter. Vol melancholie merkt de lezer hoe zij hun greep op het bestaan verliezen. In Tarabas komen die maatschappelijke omstandigheden wel aan bod maar de motor van de verandering ligt hier toch vooral binnen de persoon zelf. Roth heeft het religieuze schema van zonde, berouw en boetedoening duimendik aangebracht. Daar ligt wat mij betreft de zwakte van het boek.

    Bij Roth zijn het vaak gewone mensen voor wie de hoofdrol is weggelegd zoals dat in de Duitstalige literatuur eveneens in veel werk van Hans Fallada te vinden is. We ervaren hoe gewone mensen in de knel raken met een onvermijdelijk slechte afloop. In Die Flucht ohne Ende gebruikt Roth een slotzin die dit scherp markeert. “So überflüssig wie er war niemand in der Welt”. Mededogen met Tarabas is echter moeilijk op te brengen. Hij is meer dader dan slachtoffer.

    Voor heimwee naar de Donaumonarchie, eveneens een terugkerend element in het werk van Roth, is in dit boek geen plek. Voor dat land was de speciale aanduiding Kakanië bedacht ontleend aan kaiserlich und königlich. De rauwheid van het Russische platteland is nu de belangrijkste locatie. Nostalgie ligt hier niet voor de hand.

    Joseph Roth is een interessante schrijver maar Tarabas behoort niet tot zijn kroonjuwelen.

    Wie op zoek is naar hoop kan uit de jubileumreeks beter het oog laten vallen op De voetbaltoto, een weg naar fortuin. Geschreven door ingenieur Ad van Emmenes in eigen persoon.

    Terug

Lijstjes

Deze auteur komt voor in de lijstjes: