De term geheugenpaleis voert terug naar de klassieke oudheid. De Griekse dichter Simonides werd door een boodschapper weggeroepen van een maaltijd met vele aanwezigen. Kort daarna kwam het dak van de eetzaal naar beneden. De gasten raken bedolven onder het puin, veelal onherkenbaar. Simonides kon de toegestroomde familieleden behulpzaam zijn. Hij concentreerde zich op de tafelschikking voor het ongeluk. Aldus kon hij de nabestaanden de plek van hun dierbaren wijzen. Dit voorval vormt de bakermat van de geheugenkunst. Het is de vertrouwde inrichting binnen een ruimte die houvast biedt aan de herinnering. Op hetzelfde principe borduren de moderne geheugenatleten nog steeds voort.

Joshua Foer achtte zijn eigen geheugen redelijk in orde maar zeker niet uitzonderlijk goed. Uit eigen ervaring kende hij de ergernis van het niet meer weten waar je de autosleutels hebt gelaten. Of erger nog niet meer weten dat je ergens met de auto naar toe bent gegaan en voor de terugweg een beroep doen op de metro. Foer behoorde niet direct tot de favorieten van het geheugenkampioenschap. Toch zou hij eindigen als Amerikaans kampioen. De crux van het geheugen is dat we ons moeizaam geïsoleerde gegevens herinneren maar wel zaken binnen een context. Het geheugen is gebaat bij het vinden van patronen en het aanbrengen van structuur.

Het getal 0712411110901 is op zichzelf moeilijk te onthouden maar dat wordt aanzienlijk makkelijker als je daarin de twee data ontdekt waarop de verrassingsaanvallen op Amerika plaatsvonden: Pearl Harbor (7 december ‘41) en de Twin Towers (11 september ‘01)

Door nieuwe informatie te koppelen aan bestaande wordt het doenlijk om de geheugencapaciteit op te rekken. Dit heet in het geheugenjargon chunken. Je reduceert het aantal elementen dat je moet onthouden door de afzonderlijke elementen te vergroten en van een nieuwe betekenis te voorzien. Hiervoor werken geheugenatleten met het PAO systeem wat staat voor persoon actie object. Dat maakt het mogelijk om uitgebreide getallenreeksen te onthouden. Voor elk getal van twee cijfers, dus van 00 tot en met 99, bedenk je een PAO bijvoorbeeld nummer 13 wil zeggen David Beckham (persoon) trapt (actie) tegen een bal (object) of 79 Superman vliegt met een cape of 34 Sinatra croont in een microfoon. Elk getal van zes cijfers is nu te monteren door in de gepaste volgorde een combinatie te maken van persoon, actie en object. 34-13-79 onthoud je nu als Sinatra trapt tegen een cape. Bij Foer bleek het een uitkomst om je pikante voorstellingen te maken. Met een prikkelende fantasie kun je geheugenkampioen worden. De basis is derhalve het inprenten van 100 PAO voorbeelden en die toepassen op de getallenreeks die je krijgt aangeboden. De rest is concentratie en oefening. In het dagelijks leven nemen mensen genoegen met hun eigen okéniveau. Het niveau waarop je piano speelt, de tijd waarin je 5 kilometer hardloopt, het aantal letters dat je per minuut kunt tikken hebben na verloop van tijd een verzadigingspunt bereikt waarmee je tevreden bent. Vooruitgang wordt vanaf het okéniveau niet meer geboekt. Dat kan alleen nog met extra inspanning. Het voorbeeld doet me denken aan de cursus snel lezen die ik ooit volgde. Met behulp van een hoge concentratie, meelezen met de vinger, kun je een groter bereik aan letters tegelijk verwerken en gaat de leessnelheid omhoog. Handig om nota’s en rapporten te verwerken. Lees ik voor mijn genoegen, wat met boeken in de regel het geval is, dan is die concentratie niet op te brengen. Het okéniveau regeert en lezen is meer een genoegen dan inspanning.

Foer houdt een pleidooi voor het genoegen van het geheugen. Je bent wat je weet en dus wat je onthoudt. In het dagelijks leven heeft het externe geheugen, eerst in boeken en agenda’s nu via internet, aan belang gewonnen ten koste van het interne geheugen in onze hersenen. Hulpmiddelen zijn niet meer weg te denken. Daarbij mag niet onbelicht blijven dat ons geheugen datgene is wat ons tot mensen maakt. Alzheimer laat dat in schrijnende vorm zien. Joshua Foer schrijft met overtuigingskracht en is op een waardige wijze in de voetsporen getreden van zijn oudere broer Jonathan Safran die op oorspronkelijke wijze de werking van de herinnering in romanvorm heeft verwerkt. Zie weblog week 25 2009.

Terug