Leesimpressies

  • Kristien Hemmerechts: De vrouw die de honden eten gaf

  • Nr. 3 - 2014
  • Twee keer in mijn leven heb ik enkele uren doorgebracht in Charleroi. Ook troosteloosheid kent een overtreffende trap. De tweede keer spookte de naam Marc Dutroux continu door mijn hoofd. De eerste keer niet. Toen was Dutroux nog een anonieme kruimeldief. Ik nam genoegen met een herinnering aan Jules Croiset, de man aan wie we het begrip zelfontvoering te danken hebben. De misdaden van Marc Dutroux zijn inmiddels twee decennia oud maar de afschuw blijft vers. De namen van de meisjes An en Eefje net als van Julie en Melissa zijn voor altijd aan elkaar geklonken in het collectieve geheugen. Kristien Hemmerechts heeft in de zaak Dutroux het onderwerp gevonden voor haar nieuwste boek. Zij geeft een stem aan echtgenote Michelle Martin, inmiddels gescheiden van haar man. Martin is veroordeeld voor medeplichtigheid. Zij is na haar gevangenschap in vrijheid gesteld en de toekomstige invulling van haar leven houdt de gemoederen bezig. Het boek van Hemmerechts is zeer indringend vooral doordat het in de ik-vorm is geschreven. De lezer krijgt een directe confrontatie met een personage dat vaak de meest gehate vrouw van België is genoemd.

    Michelle Martin komt uitvoerig aan het woord. In het boek heet zij Odette en wordt Dutroux aangeduid als M. Zij vertelt over haar leven en over de misdaden waarbij zij betrokken was. Ze beschrijft Dutroux als een narcistische tiran die zichzelf als heel streetwise beschouwt. Hij manipuleerde de mensen in zijn omgeving en jegens vrouwen vond zijn heerszucht een uitweg via seksuele veroveringen desnoods zonder medewerking va de partner. Odette liet zich door hem overheersen. Zij verleende assistentie. De roman is geen platform waarop Odette verantwoording aflegt. Ze heeft moeite de feiten onder ogen te zien. Er zijn momenten dat er een glimp van zelfinzicht gloort maar er is vooral veel zelfbeklag. Het is Odette zwaar aangerekend dat, toen Dutroux in hechtenis zat, zij niet de in een kelder opgesloten meisjes te eten heeft gegeven maar wel de honden. Nu Dutroux vast zat negeerde zij opeens zijn instructie. Ze keek liever de andere kant op in plaats van haar verantwoordelijkheid te nemen. Niet door te handelen maar door na te laten heeft zij de dood van de meisjes op haar geweten. Karakterloosheid als moordwapen.

    Nooit wil ik beseffen wat er gebeurd is. Het is niet gebeurd. Het kan niet gebeurd zijn. En als het gebeurd is, heeft iemand anders het gedaan


    De gedachtewereld van Odette bestrijkt een klein gebied. De enigen buiten haar eigen omgeving die prominent in haar herinneringen opduiken zijn andere meervoudige kindermoordenaars zoals crèchemoordenaar Kim de Gelder en Geneviève Lhermitte die haar eigen kinderen ombracht. Verder brengt ze verslag uit van de gesprekken met haar psychotherapeute Anouk en is er aandacht voor zuster Virginie. Dankzij de barmhartigheid van de non kon Odette buiten de gevangenis een nieuw onderkomen vinden. Dat heeft het klooster in kwestie veel kritiek en dreigementen opgeleverd.
    Kritiek is Hemmerechts evenmin bespaard gebleven. Het is haar aangerekend dat zij zich in de persoon van Michelle Martin heeft verdiept, haar een stem heeft gegeven. In eerder werk heeft Hemmerechts laten zien dat zij een fascinatie heeft voor dood en verval. De daden van meneer en mevrouw Dutroux zijn zo schokkend dat de vraag zich opdringt hoe zoiets heeft kunnen gebeuren. Begrip hoeft niet de voorbode te zijn van sympathie. Begrip kan als motief hebben dat je iets wilt snappen dat tot dusver onbegrijpelijk leek zoals een rekenopgave. De Belgische pers is over haar heen gevallen, ook de serieuze pers. De discussie spitst zich toe op de volgende controverse. Michelle Martin is een onmens dat geen enkele vorm van begrip verdient. De lijn van Hemmerechts is dat ook een onmens een mens blijft. Waar staat geschreven dat een schrijver geen onsympathieke personages mag opvoeren of zijn figuren aan bestaande mensen mag ontlenen? Zoals Paul Marchal, de vader van An, recht heeft op zijn verongelijktheid, heeft Hemmerechts de vrijheid een controversieel onderwerp te selecteren. Wat mij betreft gaat het niet om de vraag of Hemmerechts Michelle Martin een stem geeft maar of zij haar keuze op een overtuigende manier heeft waar gemaakt. Dat is in mijn ogen in redelijke mate het geval. Zij heeft onder meer geput uit de brieven van Martin. Wil dat zeggen dat wij nu een goed inzicht hebben waarom Martin heeft gehandeld zoals ze heeft gehandeld? Ik weet nu veel meer over Martin dan voor ik het boek las. De definitieve verklaring is echter niet boven water gekomen. Misschien zit het antwoord wel in een andere hoek dan de lezer of de burger van België zou willen. Misschien is de rol van het toeval en van de omstandigheden wel groter dan gedacht. Overal in de wereld is er met ontzetting gereageerd na het bekend worden van de zaak Dutroux. In België kwam daar een extra emotie bij. Hoe heeft dit in ons land kunnen gebeuren? Dutroux werd een open zenuw. Dat bleek onlangs nog toen Martin gesignaleerd zou zijn bij het winkelen in nota bene Knokke. De Belgische pers, die Hemmerechts de aandacht voor Martin verwijt, schroomde niet over het voorval te berichten. Een onmens hoort niet thuis op de Lippenslaan of de Kustlaan, het domein voor overgesoigneerde ondermaatse keffertjes. Daar heeft ze niet eens de juiste honden voor. De conclusie is misschien onwelgevallig. Het lijkt me niet dat slechtheid het motief was voor Martin om de kinderen te laten verhongeren. Het was de lamlendigheid van een zwakke persoonlijkheid. Met in de context van toen en daar een fatale afloop. De zondebok als zielenpoot. Het lijkt me de zoveelste manifestatie van de banaliteit van het kwaad. Dat gevaar ligt bij iedereen op de loer, hoewel niet bij iedereen in dezelfde mate. Hannah Arendt heeft meer gelijk gekregen dat we ooit konden vrezen.

    Terug

Lijstjes

Dit boek komt voor in de lijstjes: