Schuld vormt het centrale begrip in het betoog van Atwood. In vier hoofdstukken verkent zij de verschillende dimensies van het begrip. Zij doet dat door uitstapjes te maken naar andere culturen en naar andere tijden. Zij vertelt en hervertelt vele geschiedenissen die allemaal een facet van het verschijnsel schuld laten zien. De huidige verschijningsvormen, waardoor termen als sub-prime hypotheken en foreclosures gevleugelde begrippen werden, kennen diepe wortels. In het vijfde en laatste college komt Atwood uit bij een eigen visie. Alle eerder verkenningen bleken slechts een aanloop hier naar toe. Het lesje geschiedenis komt dan echt tot leven. Atwood doet dan haar reputatie eer aan en is weer de auteur die met Blind assassin via een manipulatief vertelperspectief de lezer op het verkeerde been weet te zetten. Ze won daarmee in 2000 de Bookerprijs wat Ian McEwan met een vergelijkbare kunstgreep in zijn roman Atonement een jaar later net niet lukte.

In de jeugd van Margaret Atwood zijn er drie onderwerpen waarover je geacht wordt niet te spreken: geld, religie en seks

Het begrip schuld is gekoppeld aan de rollen van schuldeiser en schuldenaar. Er is iemand die ergens recht op heeft naast iemand die een prijs zal betalen. De een leent uit, de ander geeft terug. De een verhuurt, de ander betaalt de huurprijs. Schuld kan niet zonder eerlijkheid, fairness. Terugbetalen is de norm. Zonder die veronderstelling zou het met lenen en verhuren gauw gedaan zijn. Waarom zou iemand dat anders nog doen? Banken bestaan bij de gratie van dat principe. Leve de liquide klant. Als ondernemer kreeg ik van mijn accountant de volgende les. “Bij een bank kun je elke som lenen zolang je maar kunt aantonen dat je dat bedrag niet nodig hebt.” Hadden banken maar naar mijn accountant geluisterd. Dat de norm van eerlijkheid geldt, is terug te voeren op het besef dat schuld gelijk staat aan zonde. Van een zonde wil een mens af. De koppeling tussen schuld en zonde is niet altijd en overal even sterk. We hebben een tijd achter de rug dat het gepast was om schulden te maken. Een heel rijtje creditcards was behulpzaam. Hoe meer schuld des te meer risico. Tot er een moment komt dat terugbetalen niet meer lukt en wat dan? Atwood betoogt dat in die uiterste omstandigheden niet vergelding maar vergeving het antwoord zou moeten zijn. Zij haalt een studie aan waaruit blijkt dat rijke mensen niet gelukkiger zijn vanwege hun rijkdom maar vanwege hun vermogen om anderen te laten delen in die rijkdom.

In haar slothoofdstuk werkt zij een variant op A christmas carol van Dickens uit. Eerder is hoofdrolspeler Ebenezer Scrooge meermaals ter sprake gekomen. Zijn inkeer van gierig naar vrijgevig is een leidraad. Scrooge werd bezocht door drie geesten. Atwood maakt een onderscheid in drie levensfasen. Er is Scrooge Original die we kennen als gierig. Hij is rijk maar doet niets met zijn geld. Liever ontberingen lijden dan geld laten rollen. Als hij door de geesten is bekeerd, ontstaat Scrooge Lite, die begaan is met het lot van anderen. Atwood voegt aan deze twee klassieke figuren een versie uit de eenentwintigste eeuw toe: Scrooge Nouveau. Dat is iemand die geld weet uit te geven en wel ten eigen bate. Hij heeft niet langer een firma maar een concern met als hobby het opkopen van andere concerns. Dan krijgt Scrooge Nouveau bezoek van drie geesten die een Dag van de Aarde bepleiten. Net als bij Dickens is er een geest voor het verleden, het heden en de toekomst. Scrooge raakt overtuigd van de noodzaak om de aarde te redden. Alle genoegens van het leven bestaan bij de gratie van duurzaamheid. Scrooge Nouveau weet dat hij niets in eigendom heeft. Alles wat hij bezit, is tijdelijk en slechts in bruikleen. Het is tijd om zijn schulden terug te betalen. Zo komt Atwood via de omweg langs het begrip schuld bij het onderwerp dat haar na aan het hart ligt: duurzaamheid. Het is een sympathieke boodschap op een originele manier verteld maar met het realiteitsgehalte van een sprookje.

Terug