Leesimpressies

  • Margo Jefferson: Negroland

  • Nr. 7 - 2018
  • Margo Jefferson begint haar memoires met op te merken dat het schrijven van een autobiografie indruist tegen de waarden die zij in haar opvoeding meekreeg. Val niet op en zorg dat je geen reden geeft dat anderen aanstoot aan je nemen. Uiteindelijk heeft ze zich hier niks van aangetrokken. Jefferson kijkt terug op haar leven en op dat van haar ouders. Ze werd geboren in 1947 in een gezin dat naast haar ouders bestond uit een drie jaar ouder zusje Denise. De familie Jefferson woonde in Chicago en maakte deel uit van de zwarte elite. Dat lijkt een bevoorrechte positie maar vormde tegelijkertijd een last. Het is een positie die permanent waar gemaakt dient te worden. Leven is elke dag examen doen. Er zijn blanke mensen in de hogere kringen die afkeurenswaardig gedrag vertonen. De blanken zijn met velen. Enkele rotte appels verpesten de fruitoogst niet. Elke zwarte die faalt brengt een heel ras in diskrediet. Je werd gedwongen tot succes. Vader Jefferson was als arts verbonden aan het oudste zwarte ziekenhuis van Amerika. Moeder was sociaal werkster en stortte zich op een druk sociaal leven na haar huwelijk. Thuis werd de lat hoog gelegd. De kinderen Jefferson gingen naar witte scholen en verlangden een gelijkwaardige positie in de samenleving. Dat betekent zelfbewust maar ook behoedzaam manoeuvreren in het raciale mijnenveld.

    De titel Negroland is opvallend. In interviews met Jefferson is deze keuze een terugkerend gespreksonderwerp. Ook bij de verschijning van de Nederlands vertaling was er onmiddellijk ophef. De politiek correcte politie begon direct met het uitschrijven van een proces verbaal. Jefferson geeft de volgende omschrijving. ‘Negroland is mijn naam voor het deel van zwart Amerika waar de inwoners zich tot op zekere hoogte beschermd wisten door voorrechten en welvaart.’ Elke twintig jaar krijgt dezelfde categorie mensen een ander label opgeplakt. Geleidelijk maakt wat eerst fungeerde als een neutrale omschrijving plaats voor een waardeoordeel dat synoniem is aan de maatschappelijke positie van de beschreven groep. De politiek correcte politie denkt dat zodra je een woordje vervangt door een nieuwe term de ongelijke maatschappelijke positie is uitgewist. Het is eerder andersom. Elk gekibbel om een woordje leidt af van de bestaande maatschappelijke ongelijkheid. Zo zijn we van gastarbeider via tussenstops bij etnische minderheid en allochtoon uitgekomen bij mensen met een migratieachtergrond.
    Margo Jefferson is duidelijk te intelligent om tegen windmolens te vechten. Iconische voorvechters van gelijke rechten als Martin Luther King en Jackie Robinson hadden geen enkele moeite met het gebruik van het woord neger.
    Jefferson blinkt in haar boek uit in het vermelden van misverstanden en gevoeligheden in de omgang tussen mensen. Tussen blank en zwart en tussen zwarten onderling. De menselijke huidskleur kent vele gradaties. Jefferson schrijft over haar oudoom Lucious die op latere leeftijd zijn leven als neger weer oppakte en over vriendin Shawn die de gewoonte ontwikkelde om bij sociale evenementen binnen de zwarte gemeenschap een afropruik op te zetten. Jefferson laat overtuigend zien hoe nauw het luistert om evenwichtskunst van de bovenste plank te bedrijven. Als auteur wil je tegelijk open kaart spelen maar nooit disloyaal zijn. De rol van buitenstaander is Jefferson op het lijf geschreven, een scherp waarnemer van details.

    Je verklaring is dat je jezelf al door zoveel conventies, verwachtingen en vereisten hebt laten vormen en door zoveel angst voor afkeuring, dat het regime van alleen zijn – echt alleen zijn- noodzakelijk is geworden om je een gevoel van onafhankelijk zelfbewustzijn te kunnen geven


    Kenmerkend voor Jefferson is haar nauwgezette bestudering van het tijdschrift Ebony. Daar zie je wat binnen de zwarte cultuur in aanzien staat en welke verschuivingen gaande zijn. Ook de advertenties zijn informatief. Het gaat om huidskleur, haardracht en fysieke kenmerken als lippen, neus en achterwerk. Voor laatstgenoemde onderwerp geldt: nooit plat maar evenmin te volumineus. Een model heeft het gemaakt als zij in Ebony verschijnt hoewel een plek in Vogue nog prestigieuzer is. Het verschil tussen een held in eigen kring en een held voor iedereen. Voortdurend is er een spagaat tussen enerzijds gelijkheid van blank en zwart en anderzijds eigensoortigheid. Er is verschil maar die mag er niet toe doen. Moeder Jefferson belichaamt die tweeslachtigheid. Een favoriete uitspraak van haar luidt: “Wij zijn negers van de hoogste klasse en Amerikanen van de hogere middenklasse.” Op haar gelukkige momenten biecht zij op: “Soms vergeet ik dat ik een negerin ben.”
    Als Margo Jefferson en haar vriendin van de afropruik aan een cafétafeltje het recente overlijden bespreken van actrice Audrey Hepburn en de eerste zwarte opperrechter Thurgood Marshall bekennen zij meer geraakt te zijn door de dood van Audrey Hepburn. Wel vergewissen de dames zich ervan dat zij aan de belendende tafeltjes niet te verstaan zijn. Je krijgt bij lezing af en toe de indruk dat er wel veel aandacht uitgaat naar uiterlijke verschillen. Zou je zulke scheidslijnen willen negeren dan is het maar de vraag of de ander daar ook toe bereid is. Ras blijft een moeilijk dingetje. Margo Jefferson weet dat prima inzichtelijk te maken.

    Terug