Leesimpressies
Maxim Biller: Zes koffers
- Nr. 36 - 2021
- In de Duitse literatuur is Maxim Biller een opmerkelijke verschijning. Opschudding behoort tot zijn gereedschap. Hij heeft een speelse geest en een provocerende inborst. Hij doet dat niet alleen via zijn boeken maar ook met bijdragen voor krant en tijdschrift en via televisieoptredens. Nodig Biller uit en er ontstaat vuurwerk. Ooit was hij in een jarenlange juridische strijd gewikkeld omdat enkele mensen in zijn omgeving zich onheus bejegend voelden door de wijze waarop hij hen in een roman ten tonele had gevoerd. Het ging om het uit de handel nemen van de roman en om smartengeld. Hij ging de strijd aan met kunstpaus Marcel Reich-Ranicki, een man die er op eigen houtje voor zorgde dat het woord pompeus niet in de vergetelheid raakte.. Deze gevreesde presentator van Das Literarische Quartett typeerde Biller eens als meer een journalistiek dan een episch talent. Biller beet terug. Biller oogstte ook kritiek toen hij over zijn Duitstalige collega’s beweerde dat zij Schlappschwanz Literatur schreven. Toevallig verscheen er dezer dagen een nieuwe roman van hem getiteld Der falsche Gruβ. Dat verhaal speelt in het Berlijnse kunstmilieu. Aan het woord komt een ik-verteller die in stressvolle omstandigheden de neiging heeft om de Hitler groet te brengen. Had ik al gezegd dat Biller graag provoceert?
Maxim Biller werd in 1960 te Praag geboren uit een familie met een joods Russische voorgeschiedenis. In 1970 zou het gezin de wijk naar Duitsland nemen. De samenstelling bestond verder uit vader Semjon, moeder Rada en zus Jelena. Het zijn juist deze biografische gegevens die centraal staan in Zes koffers. De zoon probeert zijn familiegeschiedenis te doorgronden. Vooral de generatie van vader intrigeert. Het verhaal begint in 1965. Vader is doende Schwejk van het Tsjechisch in het Russisch te vertalen. Vader wordt opvliegend als hij uit zijn concentratie wordt gehaald en helemaal als het hem niet lukt om een passende vertaling voor verpestende stank te vinden dat in het Russisch komisch dient te klinken. De familie van vaders kant is getekend door een geheim. Grootvader Tate is gewelddadig om het leven gekomen en het vermoeden bestaat dat er verraad in het spel is. Vader Tate had vier zoons. Heeft één van zijn kinderen een dubieuze rol gespeeld. Oom Dima is mogelijk een kandidaat. Of misschien diens vrouw Natalia die voor dat huwelijk een verhouding had met vader Semjon. Oom Dima is de pechvogel van de familie. Hij moest vijf jaar in de gevangenis doorbrengen vanwege een illegale poging om zich in het Westen te vestigen. Hij had dat voornemen overal rond gebazuind zodat zijn arrestatie niet als een verrassing kwam. Dan had je nog oom Lev die decennialang het contact met zijn familieleden meed. Misschien een indicatie van zijn schuld? Het gaat om een eigenaardige familie met veel wantrouwen over en weer. De jeugdige Maxim gaat zelf op onderzoek uit om de ware toedracht te achterhalen. Hij vangt hier en daar wat op maar zwijgzaamheid is de heersende omgangstaal.
Eentje bouwt tanks, de andere is de beste vriend van een Zuid-Amerikaanse dictator. Eén wil je niet helpen als je midden in de nacht belt en zegt dat je in Zürich op het station staat en niet weet waar je slapen moet
Er zijn twee soorten schrijvers. De eerste soort wil raadsels ontrafelen. De tweede soort wil de raadsels vergroten, zeg maar de school Mulisch. De eerste soort wil antwoorden geven, de tweede wil vragen opwerpen. Biller behoort tot de school van Mulisch. Hij maakt graag omtrekkende bewegingen. Liever mist dan helder zicht.
In een boek van slechts 143 bladzijden wemelt het van de misleidingen, van nevenintriges en bijfiguren. Het verhaal maakt grote sprongen in de tijd en legt aan op verschillende locaties. De climax van het boek vindt geheel in dezelfde geest plaats. Opeens blijkt dat zus Jelena de familieperikelen in een roman aan de openbaarheid heeft prijsgegeven. We zijn inmiddels in 2016 aanbeland. De roman krijgt een gunstig onthaal onder meer in Le Monde. Er wordt een vergelijking gemaakt met De grap van Milan Kundera. Jelena ontvangt een uitnodiging om in Hamburg voor de omroep een uur over haar roman te komen praten. In het vraaggesprek stelt de interviewer aan het eind de onvermijdelijke vraag: wie denkt u, is er nu echt schuldig aan de dood van uw grootvader?” In eerste instantie luidt het antwoord: “dat gaat niemand iets aan.” Daarna vertelt Jelena hoe het werkelijk is gegaan. Dat krijgt de lezer echter niet meer mee. De vraag die over blijft is wat nog de toegevoegde waarde is van het werk van Maxim Biller ten opzichte van dat van zijn zus. De lezer is langs vele zijpaden het bos in gestuurd. Vermoedelijk tot genoegen van Maxim Biller, niet van het mijne.
Ter verdediging van de auteur moet ik zeggen dat het enige andere boek dat ik van Biller heb gelezen mij veel beter beviel. In De verloren brief aan Thomas Mann wordt er op een speelse manier een brief van schrijver Bruno Schulz gereconstrueerd om de grote Duitse collega te waarschuwen dat zich bij hem in het dorp een dubbelganger manifesteert. Dat verhaal speelt zich af in het Polen van 1938 toen het onheil al onderweg was.
middelr@xs4all.nl
