Leesimpressies
Michael Shermer: The moral arc
- Nr. 4 - 2016
- Dankzij de wetenschap vermeerdert onze kennis zich constant maar worden we daar ook wijzer van? Worden we door de inspanningen van wetenschappers betere mensen? Dat is de vraag die Michael Shermer in zijn laatste boek poogt te beantwoorden. Hij is de oprichter van Skeptic magazine en schrijft columns voor Scientific American. Dat iemand met zo’n achtergrond tot een bevestigend antwoord komt, is niet verrassend maar overtuigt hij ook? Shermer is niet over één nacht ijs gegaan. Dat zou wetenschappelijk niet verantwoord zijn. In ruim 400 bladzijden biedt hij de lezer een stortvloed aan argumenten en uitkomsten van onderzoek. Meer kennis leidt tot morele vooruitgang. Dat maakt de vraag actueel hoe je morele vooruitgang vaststelt. Shermer hanteert een overzichtelijke omschrijving. Hij definieert morele vooruitgang als iets dat de overlevingskans en de mogelijkheden tot ontwikkeling van de mens vergroot. Ik schrijf wel van de mens maar het zou beter zijn om het over levende wezens te hebben. Een deel van het boek gaat over het toenemend respect voor dieren. Ook dat is een aspect van morele vooruitgang. Shermer is overigens geen vegetariër al houdt hij een pleidooi voor de rechten van dieren.
Shermer heeft een groot aantal titels op zijn naam. Een tot de verbeelding sprekende titel luidt: Why people believe weird things. Dat is een fascinerende vraag. Je hoeft de televisie maar aan te zetten of iemand verkondigt uit volle borst volslagen onzin. Feiten doen er niet toe. Er is een windhandel in meningen. De vluchtelingencrisis geeft een treffende illustratie van allerhande opvattingen die los staan van de werkelijkheid. Voor- en tegenstanders werpen alles in de strijd dat overeenkomt met de eigen intuïtie. In dit voorbeeld geldt nog het excuus van de nieuwigheid. Veel is nog onbekend over de achtergrond en motieven van de mensen die naar hier komen. Het is niet alleen de versheid van een onderwerp dat aanzet tot speculatie. Wat zijn er niet een indianenverhalen in omloop over de moord op Kennedy. Kennis die beproefd is door wetenschappelijke toetsing mag dan geleid hebben tot veel nieuwe inzichten maar vindt tegelijkertijd slechts met moeite een weg naar de publieke opinie zoals vele twitteraars dagelijks illustreren. Shermer is een baken van redelijkheid in een oceaan van irrationaliteit zoals het omslag van The moral arc beweert.
Shermer behandelt een veelheid aan onderwerpen. Een rode draad in zijn betoog is hoe het toekennen van gelijke rechten aan anderen dan zij die behoren tot de eigen kleine kring een uiting is van vooruitgang. Hij gaat terug in het verleden om het afschaffen van heksenverbrandingen en het einde van de slavernij aan de orde te stellen. Een ander voorbeeld is te vinden in vrouwenemancipatie en in gelijke rechten voor homo’s. Ook de groei van het aantal democratieën in de wereld is een symptoom van hetzelfde patroon. Democratie is net als wetenschap een vorm van trial and error.Democratic elections are analogous to scientific experiments: every couple of years you carefully alter the variables with an election and observe the results. If you want different results, change the variables
Wetenschap en rede zijn de aanjagers van de vooruitgang. Voor Shermer is wetenschap vooral een methode en minder een verzameling feiten. Abstract denken vergroot de reikwijdte van bevindingen ten opzichte van concreet denken. Denken in continuïteiten is vruchtbaarder dan denken in categorieën. Inzichten uit de wetenschap zijn waar onder voorbehoud. Morgen kunnen nieuwe inzichten een andere richting op wijzen. Alle kennis is voorlopig. Voor Shermer is religie de tegenpool van morele vooruitgang. Dat is een opmerkelijk standpunt al was het maar omdat christenen zichzelf graag opwerpen als de hoeders van normen en waarden. Iemand als Andries Knevel draagt in zijn televisie-interviews dit standpunt gretig uit. Niet geloven betekent zonder normen en waarden door het leven gaan. Shermer laat een tegenovergesteld beeld zien. Bij religie geldt verdraagzaamheid alleen in eigen kring. De eeuwigheidspretentie van religie is tegelijk de achilleshiel. Wat onveranderlijk is, draagt in zijn DNA de kiem van uitsterven in zich. A science based morality has the virtue of having built into it a self-correcting mechanism that does not just allow redaction, correction, and improvement; it insists upon it. Veel van de positieve ontwikkelingen die Shermer schetst hebben in religie hun grootste tegenstander gevonden. Tot er geen houden meer aan is. Er komt een tijd dat kerkelijke gezagsdragers zullen beweren dat zij altijd al de pleitbezorgers van homorechten zijn geweest. Zonder hen zou iedereen nog in de kast zitten. De eeuwige waarheid dobbert rustig mee op de golven van de tijd. Alleen op flinke achterstand. Nu is de kerk tegen slavernij maar vanuit de kerk werd dat geluid nooit gehoord toen het er nog om spande. In zijn kritiek op religie gaat Shermer zo ver dat hij een alternatief voor de tien geboden opstelt. Bij hem is het eerste gebod The Golden Rule. Gedraag je tegenover anderen net zo als je wilt dat anderen zich tegenover jou gedragen. De lijst is een toonbeeld van redelijkheid. Als Shermer nu maar niet gaat denken dat hij God is.
