Leesimpressies
Mo Yan: Kikkers
- Nr. 3 - 2013
- De Chinezen veroveren op dit moment met de vreedzame wapens van de handel Afrika. Daarna zijn wij aan de beurt. Wanneer zullen wij een provincie van China zijn en is het Chinees onze voertaal? Zelf denk ik eerder aan jaren dan aan maanden maar je weet het niet. Het kan een verstandige zet zijn om mijn actuele kennis van China op te frissen. Het begon met het lezen van de roman Het bamischandaal van P.F. Thomese. Romanheld J. Kessels is naar Shanghai vertrokken als slachtoffer van een coup de foudre toegebracht door het nichtje van de uitbater van zijn favoriete afhaalchinees in Tilburg-Noord. Twee goede vrienden reizen hem na en beginnen een zoektocht op de fiets door Shanghai. Het is mij niet bekend of er een Chinese vertaling van deze roman op stapel staat. De personages, Nederlanders in den vreemde, spreken over spleetogen en poepchinezen. Thomese heeft een schelmenroman geschreven in de traditie van Brusselmans en het is de vraag of de Chinezen liefhebber van dit genre zijn. Een gunstige uitwerking op de betrekkingen tussen beide landen is niet gegarandeerd. Misschien is een periode van maanden toch realistischer. Mijn kennis over China heeft mogelijk een meer serieuze impuls nodig en ik besloot kennis te maken met het werk van Nobelprijswinnaar Mo Yan. Zojuist verscheen Kikkers in vertaling waarvan het origineel dateert uit 2009.
Mo Yan behandelt in zijn boek een familiegeschiedenis binnen een volkscommune tegen de nadrukkelijke achtergrond van de Chinese gezinspolitiek. De auteur hangt het verhaal op aan zijn tante die decennialang als gynaecologe een trouwe volgeling was van de heersende leer. De ik-figuur is de tweede persoon die met behulp van tantes bemoeienissen het levenslicht heeft gezien. Tante begon in de jaren vijftig haar beroepsmatige bezigheden als een exponent van de vernieuwing. Tot dat moment was het gebruikelijk om een bevalling op gang te brengen door bovenop de zwangere vrouw plaats te nemen en van buiten de baby de wereld in te duwen. Dan gaat in de jaren zestig de staat zich mengen in de gezinsplanning wat later zal uitmonden in de eenkindpolitiek. Tante stort zich fanatiek op de handhaving. De legitimering is te vinden in het gegeven dat het land niet in staat is om alle kinderen te voeden, te kleden en van onderwijs te voorzien. De bevolkingsgroei dient beteugeld te worden
De overheid lanceert de leus: eentje is al niet slecht, twee is precies goed, drie is teveel
De verteller in de roman, Voet Wan geheten met als kindnaam Drafje en als pseudoniem Kikkervisje, zal de gevolgen van de steeds strengere regels zelf ondervinden. Zijn vrouw raakt voor de tweede keer zwanger. Kikkervisje wil een abortus omdat hij anders waarschijnlijk zijn baan verliest. Zijn vrouw wil het kind. Door het meningsverschil vindt de abortus in een zeer laat stadium plaats en de echtgenote komt te overlijden. In China kon een kind al in de buik een illegaal zijn. Abortussen zijn aangewezen zolang het kind ‘niet voorbij het deksel van de kookpot is gekomen’.
Een stijlkenmerk van het boek is dat er voortdurend in tegeltjeswijsheden wordt gesproken. Dat geeft de roman iets kunstmatigs. Dat komt evenzeer door de gewoonte om mensen een naam te geven die verwijst naar een lichaamsdeel of orgaan. De beste vrienden van Kikkervisje heten Neus Chen, Hand Li en Lever Bai. Dergelijke namen ervaar ik als een belemmering om in de personages mensen van vlees en bloed te zien. We komen over de figuren in het boek veel te weten over hun gedrag al blijven hun beweegredenen onder de oppervlakte. Psychologisch gezien is het meer behaviorisme dan psychoanalyse.
De weduwnaar Kikkervisje trouwt voor een tweede keer, nu met Leeuwtje de assistente van tante. Opnieuw kondigt de geboorte van een kind zich aan hoewel Leeuwtje daar niet meer de leeftijd toe bezit. Haar wens is er niet minder om. Ze wil bijna elke avond de liefde bedrijven. “Van een rode biet is ze veranderd in een sappige perzik.” Als een overheid beperkingen oplegt, gaan er vanzelf sluiproutes ontstaan. Zo zijn er de exploitanten van een kwekerij voor brulkikkers die dit bedrijf als een dekmantel hanteren voor een systeem van draagmoederschap tegen betaling. Op die manier kunnen de rijken hun kinderwens veilig stellen.
Het kunstmatige karakter van het boek komt ook terug in de gekozen compositie. Het boek bestaat uit vijf delen die telkens beginnen met een brief van Kikkervisje aan een oude Japans leermeester. De roman die Kikkervisje over tante heeft geschreven is in feite bedoeld als uitgebreide brief. Dan volgt aan het eind van het boek een toneelstuk waarin dezelfde gebeurtenissen opnieuw worden gepresenteerd. Het enige verschil is dat de rol van de draagmoeder in het toneelstuk een eigen plek heeft gekregen. Mo Yan speelt op die manier een onnodig ingewikkeld spel. Het lezen van de roman biedt een interessante inkijkje in de Chinese samenleving. Er zijn heel wat gewelddadige scènes die doen vermoeden dat de lichamelijke integriteit daar een andere rol speelt dan in het Westen. Misschien mogen we voorlopig nog even aan onze autonomie vasthouden.
