Leesimpressies

  • Nagieb Mahfoez: De Suikersteeg

  • Nr. 20 - 2011
  • De beelden van de Arabische lente vanaf het Tahrirplein in Caïro kwamen veelvuldig in de huiskamer. Demonstranten wisten af te rekenen met het dictatoriale regime van Mubarak ondanks diens steun bij het leger en het Westen. Wat willen deze mensen bereiken en namens wie spreken zij? Onthullend was de reportage die van honderd meter verderop kwam. Winkeliers waren de betogers zat. Hun opstand was slecht voor de toeristenstroom en dus voor de omzet. Kooplieden en dominees hadden weer eens andere motieven. Het protest resulteerde in verkiezingen. De uitslag leverde een zege op voor de Moslimbroederschap met op de tweede plaats de Salafisten. Het zijn spannende ontwikkelingen die vanuit hier moeilijk zijn te duiden. Van de beroemdste Egyptische schrijver, Nagieb Mahfoez, heb ik ooit verschillende verhalenbundels en novellen gelezen maar nooit zijn hoofdwerk: de trilogie. Misschien helpt lezen van dat werk enigszins bij het begrijpen van de recente ontwikkelingen, ook al is Mahfoez al enige jaren niet meer onder ons. Hij was ongetwijfeld een kenner van de Egyptische ziel.

    De trilogie bestrijkt ruwweg de eerste helft van de twintigste eeuw. We krijgen een uitgebreid portret geschilderd van een Egyptische koopmansfamilie. Zeg maar Buddenbrooks verplaatst van Lübeck naar Caïro. In het eerste deel, Tussen twee paleizen, staat de pater familias van de familie Abd al-Gawwaad centraal. Deze Ahmed Abd al-Gawwaad regeert met straffe hand over zijn familieleden. Overdag bestiert hij zijn winkel en in de avond zoekt hij verpozing bij wijntje en trijntje. Als hij laat in de avond thuis komt staat zijn vrouw klaar om hem te dienen. Zij mag hem uitkleden maar niet op eigen gelegenheid naar buiten. Voor de eigen vrouw is het leven beperkt tot de eigen woning. Ahmed heeft vijf kinderen, niet allemaal van dezelfde moeder, die zich ook dienen te schikken naar zijn wensen. De normale gang van zaken is dat een zoon tegen vader zijn gesprek begint met de opmerking: “uw mening is de mijne”. Het kiezen van een huwelijkspartner is een aangelegenheid voor de familie. Zoon Kamaal heeft daar moeite mee. Hij is de hoofdfiguur in het tweede deel van de trilogie, Paleis van verlangen. Zijn hart ligt niet bij zaken doen maar bij de filosofie. En bij Ajida voor wie hij een hopeloze verliefdheid ervaart. Zij trouwt echter met een rivaal uit de vriendenkring van Kamaal. Hij blijft tot onbegrip van de familie vrijgezel. Met De Suikersteeg komt de trilogie tot een afronding.


    Eindelijk krijgt de democratie een kans en bij vrije verkiezingen spreken de Egyptenaren een voorkeur uit voor een allahcratie


    De trilogie vormt een echte klassieke roman. Uitvoerig komt de ontwikkelingsgang van de personages aan bod. In een traag tempo krijgen de onderlinge verhoudingen gestalte. Door middel van beschrijvingen en dialoog gaat Mahfoez door de tijd. Hoewel de nadruk ligt op de particuliere verhoudingen, speelt op de achtergrond de politieke geschiedenis een rol. De politiek is een terugkerend gespreksonderwerp en binnen de familie komen de meningsverschillen tot uitdrukking. Niets wordt afgeraffeld. Het sterven van de pater familias neemt in het laatste deel vele bladzijden in beslag. De metamorfose van de autoritaire koopman naar een verzwakte oude man is daarmee voltooid. De winkel is al lang verkocht. In het pand zit nu een zaak die fezzen verkoopt en perst. In De Suikersteeg staan de kleinzoons in het brandpunt van de aandacht. Zij staan model voor het verdeelde Egypte. Zo is een kleinzoon lid van de Moslimbroederschap. Een ander maakt carrière als nationalist, terwijl een derde zich tot het communisme bekeert. Omzichtige discussies maken duidelijk waar een ieder voor staat. In de periode die het boek bestrijkt, wordt Egypte onafhankelijk. De Engelsen druipen af zoals dat eerder met de Turken het geval was. De personages spreken met elkaar in zinnen die steeds naar God verwijzen. Het aanroepen van God is een plichtmatige beleefdheidsfrase maar het gebeurt wel voortdurend. De islam is nooit ver weg. Mahfoez werkt graag met repetitieve omschrijvingen. Zo zijn er bijvoorbeeld de naburige winkeliers van Ahmed Abd al-Gawwaad. Dan gaat het om de kapper, de bonenverkoper, de melkverkoper, de eigenaar van de notenbranderij en niet te vergeten Bajjoemi de limonadeverkoper. Het leven speelt zich af te midden van familie, vrienden en de winkel. In de verte is er de politiek die soms dichtbij komt. Een van de zoons sneuvelt door een Britse kogel. Het maatschappelijk middenveld lijkt geheel te ontbreken. Dat is mogelijk een verklaring waardoor de politieke machtsverhouding binnen de bevolking moeilijk is vast te stellen.

    Mahfoez is erin geslaagd om een heel eigen wereld op te trekken. Gaandeweg raakt de lezer meer vertrouwd met de gebruiken en gewoonten. De logica van de personages wordt invoelbaar en voorspelbaar. De trilogie mag zeker tot de klassieke meesterwerken gerekend worden en is een aanrader voor wie wil onthaasten. Het werk is voor de liefhebbers van een traag ritme.



    Terug

Lijstjes

Deze auteur komt voor in de lijstjes: