Leesimpressies
Nir Baram: Wereldschaduw
- Nr. 1 - 2016
- In korte tijd zijn er twee romans van de Israëlische schrijver Nir Baram in het Nederlands verschenen. Het zijn kloeke delen want Baram legt de lat op flinke hoogte. Hij hanteert verschillende verhaallijnen en laat de worsteling zien van getalenteerde mensen om in turbulente omstandigheden het hoofd boven water te houden. Zij denken met idealisme de wereld naar hun hand te zetten maar ontdekken gaandeweg dat er sterkere krachten in het geding zijn. Idealisme slaat om in opportunisme. Winnaars worden verliezers. Baram neemt de tijd om door te dringen in de zielenroerselen van zijn personages en om de complexiteit van de maatschappij waaraan zij ten prooi vallen uit de doeken te doen. Je kunt intelligent zijn en vol goede bedoelingen zitten, maar uiteindelijk word je vermalen. Het is een interessante vraag wie schuldig is aan de slechte afloop. Waar zit het kwaad verstopt? Is het systeem de boosdoener of hebben de spelers te weinig ruggengraat? Het ene moment ben je schurk, het andere moment slachtoffer. Baram geeft met zijn werk een passende illustratie van wat Julian Barnes onlangs in een interview met de Volkskrant verkondigde: journalistiek versimpelt, literatuur compliceert.
Volstond Baram in Goede mensen nog met twee verhaallijnen, in Wereldschaduw zijn het er drie. Het lijken op het eerste gezicht verhalen die geheel op eigen benen staan. Ze spelen in verschillende landen of zelfs op verschillende continenten. Samenhang dient zich niet direct aan. In Goede mensen volgen we in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog een Duitser die zijn marketingexpertise steeds meer onder druk van het nazisme gaat aanpassen. Tegelijk is er in Leningrad een vrouw die, nadat haar ouders en hun vriendenkring zijn opgepakt, collaboreert met de stalinistische machthebbers om grotere schade te voorkomen. Er ontwikkelt zich een gedetailleerd beeld welke vrijheidsgraden overblijven om in een totalitair systeem een eigen koers te varen. En ja hoor, bijna op bladzijde 400 ontmoeten de Duitse man en de Russische vrouw elkaar om gezamenlijk een parade in Brest-Litovsk te organiseren ter viering van de ogenschijnlijke vriendschapsbanden tussen de beide landen.
In Wereldschaduw is het decor te vinden in Israel, in het Verenigd Koninkrijk en in de Verenigde Staten. Drie verschillende werelden maar geleidelijk blijkt hoe talrijk de verknopingen zijn. In Israel leren we de geschiedenis van Gavriël Mantsoer kennen. Hij geeft leiding aan het Joods Fonds voor Democratie. Hij beweegt zich tussen de mensen die er toe doen. Hij haalt geld bij hen op en investeert dat in goede doelen. De tweede verhaallijn betreft een gezelschap jonge mensen aan de rand van de samenleving in Londen. Zij koesteren naar aanleiding van een droom van één van hen de wens om het radarwerk van de samenleving tot stilstand te brengen. Op 11/11 staat er een wereldwijde staking gepland met 1 miljard beoogde deelnemers. In het derde en wat mij betreft meest boeiende verhaal staat het Amerikaans adviesbureau MSV centraal dat over de hele wereld actief is om opdrachtgevers ter zijde te staan bij politieke campagnes. Het bureau is zeer succesvol. Ze spreken koket over sweet sixteen, zestien campagnes achtereen waarbij hun kandidaat won. Ze helpen alleen kandidaten waarmee zij zichzelf kunnen identificeren, progressieve krachten die staan voor meer democratie. Deskundig en sociaal bewogen. Ook in hun personeelsbeleid schermen zij met de nobelste bedoelingen. De werkelijkheid blijkt weerbarstiger.De ene dag zijn de eigenaars van MSV er trots op dat ze iedereen deelgenoot maken van beslissingen en zich gedragen alsof MSV een flexibel bedrijf zonder hiërarchie is, en de volgende dag steken de drie partners achter gesloten deuren de koppen bij elkaar en worden er mensen ontslagen
Zowel bij het Joods Fonds voor Democratie als bij MSV gaan grote bedragen om. Er valt een steen in de vijver van de voorspoed als een bij MSV ontslagen consultant begint aan een wraakoefening. Hij weet zaken die kunnen zorgen voor ernstige imagoschade. De idealen komen in een verkeerd daglicht te staan als blijkt dat er meegewerkt is aan de verkoop van wapens voor de genocide in Rwanda. Je gaat met iemand in zee die vuile handen maakt en voor je het goed en wel beseft is de schandpaal er ook voor jou. Het conflict tussen MSV en de ontslagen werknemer wordt op de spits gedreven als de laatste adviezen uitbrengt aan de groep die de wereldwijde staking propageert en als MSV door de Britse regering wordt ingehuurd om de staking te voorkomen. Baram slaagt er uitstekend in om de strategische overwegingen van de strijdende partijen over het voetlicht te brengen. De drie verhaallijnen lopen steeds meer in elkaar over. Baram bedient zich van verschillende stemmen. Het verhaal uit Israel wordt verteld door de inmiddels aan lager wal geraakte directeur van het fonds. Het verhaal van de stakers komt aan bod door een collectieve bril waarbij beurtelings het licht op een ander lid van de groep schijnt. Het inzicht in de wereld van MSV ontstaat via de correspondentie tussen twee of meer consultants. Daarbij laten zij zich ook gretig uit over de anderen die bij het bedrijf in dienst zijn. De chique adviseurs houden van achterklap.
Wereldschaduw is een roman die uitstekend de globalisering weerspiegelt. Machtsverhoudingen liggen onder een vergrootklas. Zowel de vader als de grootvader van Baram was minister in Israel. Zijn belangstelling voor politiek en economie heeft hij dus met de paplepel mee gekregen. In de publiciteit rond Wereldschaduw wordt het boek vaak getypeerd als een afrekening met het kapitalisme. Het is de vraag of dit het centrale thema in zijn werk vormt. In Goede mensen laat Baram immers vergelijkbare worstelingen van individuen met hun omgeving zien maar situeert hij zijn personages in een totalitaire samenleving. Zijn obsessie heeft een bredere horizon dan alleen het kapitalisme. Dat maakt zijn werk extra indrukwekkend.
