Leesimpressies

  • Pascal Mercier: Nachttrein naar Lissabon

  • Nr. 13 - 2007
  • Orson Welles doet in de film “The third man” de volgende uitspraak die al meer dan een halve eeuw blijft hangen. “In Italy for thirty years under the Borgias they had warfare, terror, murder, bloodshed but they produced Michelangelo, Leonardo da Vinci and the Renaissance. In Switzerland they had brotherly love, 500 years of democracy and peace and what did that produce? The cuckoo clock.” Het citaat vormt een beletsel om een roman van een onbekende Zwitserse schrijver ter hand te nemen. Pascal Mercier is zo’n schrijver, pseudoniem van Peter Bieri die hoogleraar filosofie aan de Universiteit van Berlijn is. Zijn Nachttrein naar Lissabon kwam vorig jaar in Nederlandse vertaling uit en beleeft herdruk op herdruk.


    Hoofdpersoon is Raimund Gregorius, bijgenaamd Mundus, die in Bern al decennia leraar is op het gymnasium waar hij eens zelf school ging. Hij leeft alleen en zijn leven heeft routine als fundament. De dode talen Grieks, Latijn en Hebreeuws vormen zijn vakken. Het opmerkelijkste in zijn leven is de slapeloosheid. Dagelijks op dezelfde tijd gaat hij volgens een vaste route naar school. Op een dag staat midden op de brug die hij altijd passeert een vrouw met haar ellebogen op de leuning. Hij vreest dat ze zal springen. Ze spreekt Frans met een buitenlands accent. Mundus vraagt naar haar moedertaal. Português, luidt het antwoord. Hij raakt onder bekoring van de klank. De melodie laat hem niet meer los. Die dag loopt Mundus weg van school. Op 57-jarige leeftijd neemt hij voor het eerst zijn leven in eigen hand. Hij bezoekt in Bern een boekhandel gespecialiseerd in Romaanse talen. Toevallig komt hij in contact met “Um ourives des palavras” wat “Een goudsmid van woorden” betekent. Het boek is geschreven door Amadeu de Prado en in 1975 uitgegeven te Lissabon. Het boek bevat een vergeelde foto van een naar schatting begin dertigjarige auteur. Mundus wordt verblind door zijn intelligente en zelfbewuste uitstraling. Mundus koopt een plaat om Portugees te leren. Zodra Mundus het Portugees kan lezen laat de tekst hem niet meer los. Amadeu de Prado is arts en schrijft over kwesties van moraliteit en zingeving. Mundus is reddeloos verloren. Hij moet naar Portugal op zoek naar de auteur van het boek waaraan hij verslingerd is. Er begint een speurtocht die hem steeds dichter bij de geest van zijn voorbeeld zal brengen.

    Het eerste aanknopingspunt vindt hij via een antiquariaat. De stokoude vorige eigenaar weet zich Amadeu de Prado te herinneren. Daar krijgt hij te horen dat Amadeu niet meer leeft. Hij is plotseling overleden aan een hersenbloeding. Vandaar komt hij op het spoor van Adriana, de zuster van Amadeu met wie hij de laatste jaren zijn leven deelde. Geleidelijk komen we steeds meer te weten over het leven van Amadeu. Mundus legt contact met degenen die hem goed gekend hebben. Zo komen we de dilemma’s van zijn bestaan te weten. Amadeu was als arts geliefd bij zijn patiënten die hij gratis hielp als hun financiële positie daartoe aanleiding gaf. Zijn populariteit eindigt als hij een kopstuk van de geheime politie getooid met de bijnaam de slager het leven redt in plaats van hem op zijn behandeltafel de laatste adem uit te laten blazen. Als boetedoening gaat Amadeu bij het verzet. We hebben het dan over de dictatoriale periode onder Salazar tot in 1974 de Anjerrevolutie daar een punt achter zette. Een ander dilemma is dat Amadeu verliefd wordt op de vrouw van zijn beste vriend. Een keuze tussen passie en hartstocht. Een ander dilemma is de actie die Amadeu moet ondernemen om zijn zuster het leven te redden. Hij moet haar verminken om haar te behouden. Vastberaden doet hij het minst kwade.

    Mercier doet verslag van de zoektocht van Mundus en wisselt dat af met fragmenten uit het boek van Amadeu. De persoon van Amadeu krijgt steeds meer mythische proporties. De nabestaanden spreken over hem in volle bewondering. De sokkel waar hij op staat wordt alsmaar hoger. Het is wat zwaar aangezet te meer omdat de teksten die hij produceert soms aan de gezwollen kant zijn.

    De sympathie van de lezer gaat vooral uit naar Mundus. Met enorme gedrevenheid voert hij zijn zoektocht uit. Het is spannend om te zien hoe de reconstructie van Amadeu de voltooiing nadert. Ook de verschillende bijfiguren komen goed uit de verf. Mundus toont immer de bereidheid om aan Amadeu lessen te onttrekken voor zijn eigen leven. Welke betekenis heeft het eigenlijk om je eigen leven aan dat van een ander te spiegelen? En kun je een ander wel echt leren kennen? Door de betrokkenheid op een ander is hij in elk geval zelf tot leven gekomen. Tenslotte kan hij terug naar Zwitserland. Zijn zwakke gezondheid dwingt hem daartoe. De klachten worden erger. Mercier laat hem aan het eind achter bij de ingang van het ziekenhuis. Een open einde zonder geruststelling.

    Terug

Lijstjes

Dit boek komt voor in de lijstjes: