Leesimpressies

  • Paul Theroux: Ghost train to the eastern star

  • Nr. 34 - 2009
  • Soms bestaat de herinnering aan een boek uit de kennis van een nieuw werkwoord. Uit The great railway bazaar van Paul Theroux is me to duffill bijgebleven. Het is vooral bruikbaar in de aanwijzing don’t get duffilled. Tijdens zijn reis met de Orient Expres raakte Theroux in gesprek met de toevallige reisgenoot de heer Duffill. Toen deze bij een tussenstop niet bijtijds wist in te stappen resulteerde zijn beteuterde blik vanaf het perron in een nieuwe uitdrukking. Theroux reisde per trein door Europa en Azië. Zijn verslag in boekvorm betekende een impuls voor de reisliteratuur. Na 33 jaar heeft hij dezelfde tocht opnieuw afgelegd. Dat wil zeggen bijna dezelfde tocht. Toen was het onmogelijk om Cambodja aan te doen en was vrij bewegen in China een utopie. Nu lukte het niet om in Iran en Pakistan binnen te komen. Politieke omwentelingen beïnvloeden het treinverkeer.

    Net als de vorige keer vormt Londen het vertrekpunt. Theroux snelt door twee werelddelen via hoofdstukken die vernoemd zijn naar de treinen die hij neemt. Meestal is dat een nachttrein. Europa is een klein continent en de meeste aandacht in het boek is gewijd aan Azië. Je koopt een kaartje en ziet wel wat er gebeurt. Fragmenten van een landschap schieten voorbij. Geleidelijk verovert de reiziger een nieuwe omgeving. Schokkende overgangen zoals per vliegreis zijn via de trein taboe. Er is een bestemming maar geen doel. Er is alle gelegenheid om het reisgezelschap te monsteren. Theroux is nieuwsgierig en legt gretig contact. Dat resulteert in bijzondere verhalen. Ook hierin is de trein superieur aan het vliegtuig. De intimiteit van een coupé nodigt uit tot het wisselen van ervaringen. De foetushouding, waarin vliegmaatschappijen hun passagiers opbergen, smoort elke behoefte aan een gesprek. Je doet voortdurend schietgebedjes dat je niet in een toestel zit waarover Benno Baksteen die avond een toelichting moet geven. Per trein heeft de reis net zoveel betekenis als de aankomst.


    Travel is at its most rewarding when it ceases to be about your reaching a destination and becomes indistinguishable from living your life


    Dienen zich onderweg geen interessante ontmoetingen aan dan doet Theroux verslag van het boek dat hij op dat moment leest. Zijn lectuur is gerelateerd aan waar hij vertoeft. Op sommige plaatsen komt het tot ontmoetingen met bekende schrijvers. Zo treft hij Orhan Pamuk en Haruki Murakami. Toch zijn de anonieme contacten het boeiendst. Achter gewone mensen gaan soms bijzondere verhalen schuil. Hoewel de treintochten van grote stad naar grote stad voeren is Theroux het meest gesteld op het gebied daartussen. De drukte van de grote stad staat hem snel tegen. Hij bezoekt een museum, neemt polshoogte van de lokale seksindustrie en controleert of zijn eigen werken in de boekhandel leverbaar zijn. En dan weer voort. Het is natuurlijk onmogelijk om in een halfjaar een uitgestrekt continent grondig te portretteren. Toch komt er veel aan bod. In een aangename cadans trekt een grote variatie voorbij. Theroux neemt de lezer mee naar het grote belspelletje dat Bangalore is, naar de gevolgen van de tsunami in Sri Lanka, naar de erfenis van de Rode Khmer in Canbodja, het steriele laboratorium van Singapore en de desolaatheid van Vladivostok. Bijzonder is het bezoek aan Vietnam. Twee miljoen burgers en een miljoen militairen heeft dat land in de oorlog verloren. De Amerikaanse verliezen bedroegen 58.000 mannen en vrouwen. Theroux, als Amerikaan, geneert zich. Voor hem is Vietnam een les in nederigheid. Toch merkt hij weinig van rancune. We nemen jou niks kwalijk, luidt de heersende opvatting. De Amerikaanse regering treft verwijten, niet de Amerikaanse burgers. Theroux raakt onder de indruk van de vitaliteit en ondernemingszin van het land. Dat uit zich op veel terreinen. Geregeld stopt er jonge vrouw op een motor voor hem met de vraag: you want boom-boom?

    Comfortabel thuis op de bank krijg je dat alles opgediend zonder de zorg om je bagage, de volgende maaltijd of een geschikte slaapplaats. Laat staan een SOA.

    Incidenteel wakkert een beschrijving het idee aan zelf een plek te bezoeken. Bij mij gebeurde dat even in het hoofdstuk over Turkmenistan. Vooral de vermakelijke grootheidswaanzin van president voor het leven Niyazov, erenaam Turkmenbashi, werkte aanstekelijk. Hij heeft nieuwe namen verzonnen voor de maanden van het jaar en januari naar zichzelf genoemd. Er zijn feestdagen ingesteld ter ere van zijn ouders en voor de meloen. De hoofdstad is een kruising van Las Vegas en Pyongyang, merkt een Amerikaanse kenner op. Het land is vergeven van de portretten en monumenten van de grote leider. Dat hangt hem zelf de keel uit maar het volk wil het nu eenmaal, verklaarde hij in een openhartige bui aan een journalist. Turkmenbashi overleed in 2006 wat de aantrekkingskracht van het land voor een bliksembezoek drastisch vermindert.

    Overladen met indrukken komt Theroux terug in Parijs. In dezelfde brasserie tegenover het Gare du Nord bestelt hij dezelfde maaltijd als bij het begin van de reis. De reis is voltooid. Nu moeten de aantekeningen nog even uitgewerkt te worden. Dat is met zwier gedaan.

    Terug

Lijstjes

Deze auteur komt voor in de lijstjes: