Leesimpressies

  • Primo Levi: Ik spreek je aan

  • Nr. 21 - 2017
  • De driedelige reeks die Primo Levi schreef over zijn verblijf in Auschwitz, inclusief de nasleep daarvan, heeft op menig lezer een onuitwisbare indruk gemaakt. Hoe is het mogelijk dat een bewoner van de hel zo ingetogen verslag uit kan brengen. Jezelf kunnen beschouwen als een personage in de meest erbarmelijke omstandigheden is een bovenmenselijke prestatie. En daardoor zo onvergetelijk en leerzaam. De Spaanse schrijver Antonio Munoz Molina heeft zijn bewondering in een bundeling verhalen over bannelingen als volgt onder woorden gebracht. “Het inzicht dat deze drie boeken verschaffen in de mens en de twintigste-eeuwse geschiedenis van Europa is gruwelijk maar ook heel verhelderend, en eerlijk gezegd geloof ik dat niemand werkelijk een goed begrip van politiek kan krijgen zonder dit werk gelezen te hebben, net zoals niemand een goed beeld van de literatuur kan hebben zonder kennis te hebben gemaakt met deze manier van schrijven.” De opvatting van Munoz Molina valt van harte te onderschrijven.

    Primo Levi is al weer dertig jaar dood. Zijn overlijden is met raadsels omhuld. Hij overleed in het trappenhuis van de woning die vrijwel zijn hele leven als zijn thuis had gefungeerd. Het was kort na het overlijden van zijn hoog bejaarde moeder. De meningen zijn verdeeld of het om een zelfmoord of een ongeluk ging. Het einde van Primo Levi doet denken aan dat van Bohumil Hrabal dat met vergelijkbare onzekerheid is omgeven. Niet in het trappenhuis maar vanuit een raam. Levi ging vaak gebukt onder depressies. Het kan zijn dat een depressie hem te veel was geworden. Sprong of val. Zekerheid ontbreekt. Het is opmerkelijk dat drie decennia na de dood van Levi nog een nieuw boek van hem verscheen. Eigenlijk is het een boek van Giovanni Tesio, de man die Levi kort voor zijn dood enkele interviews afnam met de bedoeling een biografie in dialogen op te stellen. Voor een bewonderaar van Primo Levi is de vraag aan de orde of deze interviews een nieuw licht werpen op het leven van de schrijver. Het antwoord is ontkennend en vooral omdat deze interviews helemaal niet zo veel licht werpen, laat staan nieuw licht. Primo Levi maakt nergens de indruk dat hij de gelegenheid te baat neemt voor persoonlijke ontboezemingen. De belangrijkste verklaring voor het teleurstellende resultaat is vermoedelijk dat Giovanni Tesio een gemankeerde interviewer is. Hij maakt alle fouten die ze je op de School voor Journalistiek hopelijk afleren. De tekortkomingen zijn niet terug te voeren op het tijdsverloop dat inmiddels is verstreken tussen interviews en publicatie. Tesio heeft de gesprekken vastgelegd met een cassetterecorder en heeft de zaak vast en zeker netjes uitgetypt.
    Primo Levi was een gewoon zij het nogal geremd Italiaans jongetje. Toen de fascisten aan de macht kwamen en de rassenwetten werden ingevoerd werd hij van een Italiaans een joods jongetje. Dat beperkte zijn mogelijkheden zowel wat studie als wat loopbaan betreft. Deze ontwikkeling doet denken aan het portret dat Philip Roth tekent van zijn familie in The plot against America. Zij werden onder druk van de gewijzigde maatschappelijke omstandigheden van Amerikaans opeens joods.

    Het jodendom in de zin van de godsdienst heb ik niet van huis uit meegekregen, het jodendom als leefwijze tot op zekere hoogte wel, omdat die neiging van mijn vader om alles wat los en vast zat te lezen en te leren een joods trekje was


    De interviewer stelt veel vragen over de voorouders van Levi. Als zijn moeder, zijn zus of zijn vrouw ter sprake komt is Levi zeer terughoudend. De interviewer vraagt niet door op de momenten dat je meer zou willen weten. Wel wil hij van alles weten over de leraren van Levi. Een irritant trekje is dat hij als Levi midden aan een antwoord bezig is, terugkomt op kwesties die voordien afgewikkeld leken.
    Levi is bij uitzondering wel mededeelzaam als het om zijn moeizame relatie met vrouwen gaat. Tegen zijn zin was kuisheid zijn lot.
    Als Levi vertelt dat hij als scholier veel plezier beleefde aan rekenen en spelletjes deed met getallen komt de vraag aan de orde of hij ook met woorden speelde. Het antwoord luidt: ja. Welke spelletjes dat waren en waarom Levi dat deed komen we niet te weten. Tesio stapt na het ja over op een volgend onderwerp. Waarom stel je die vraag dan is de lezer geneigd te denken. Een interessant detail uit de schoolperiode is dat Levi bij het eindexamen één onvoldoende scoorde en wel voor Italiaans. Dat is kennelijk geen beletsel om in die taal een groot schrijver te worden.
    Uit ongenoegen over het geringe perspectief aan de universiteit of elders op de arbeidsmarkt sluit Levi zich aan bij een partizanengroep. Dat leidt tot een arrestatie en uiteindelijk tot deportatie naar Auschwitz. Na de oorlog zal de chemicus Levi lange tijd werkzaam zijn bij een verffabriek. Hij begon als laborant om uiteindelijk veertien jaar als directeur actief te zijn. Het schrijven was iets voor de resterende uren.
    Alles bijeen levert het interview een teleurstellend resultaat op. Wie de persoon van Primo Levi wil leren kennen, kan beter terecht bij de verkapte autobiografie Het periodiek systeem. Het lezen vanIs dit een mens is natuurlijk een uitstekend alternatief.

    Terug