Leesimpressies
Roald Dahl: Someone like you
- Nr. 40 - 2017
- Dit jaar verscheen er in de serie Privé-domein een deel gewijd aan brieven van Roald Dahl. De geadresseerde is in de meeste gevallen zijn moeder Sofie Magdalene. Zij voedde vrijwel in haar eentje op vreemde bodem, als Noorse in het Verenigd Koninkrijk, een schare kinderen op met Roald als enige zoon. De brieven beginnen als Roald op de leeftijd van zeven naar kostschool wordt gestuurd. Hij was daar ongelukkig maar hield tegenover zijn moeder de schijn van het tegendeel op. De brieven omvatten een periode van veertig jaar. Helaas ontbreken de brieven van moeder. De lezer ziet de ontwikkeling hoe een eenzaam jongetje vol liefde en consideratie voor zijn moeder zijn branie verwerft en langs omwegen als werknemer in Afrika, oorlogsvlieger en later diplomaat in Washington zijn bestemming in het leven vindt. Op latere leeftijd wordt hij een beroemd schrijver. De brieven zijn ook vingeroefeningen in het vertellen van een verhaal. De kinderboekenschrijver en man van de macabere verhalen klopt op de deur. Hij weet de aandacht van zijn publiek te vangen. Voor mij waren de brieven aanleiding om een verhalenbundel te lezen die ik nog niet kende. Waarom verpozen bij de aanloop als je kennis kunt nemen van het hoofdwerk.
Het was lang geleden dat ik iets van Dahl gelezen had. Bij de persoon had ik gemengde gevoelens. Bekend is dat hij zich met tomeloze inzet inspande om zijn vrouw na een hersenbloeding te helpen om te herstellen met lak aan de gangbare prognoses. Maar er was ook een andere kant, die van een opschepperige praatjesmaker. Toen Salman Rushdie door de Iraanse ayatollahs voor het schrijven van een boek een fatwa aan de broek kreeg, koos Dahl de verkeerde kant. Hij vond dat Rushdie het oordeel aan zichzelf te wijten had. Dat is alsof je een acteur aanwrijft dat hij ooit bij Job Gosschalk auditie heeft gedaan. Tot mijn genoegen las ik in het autobiografische Joseph Anton dat de bedreigde auteur met Dahl als ‘de grote onvriendelijke reus’ de rekening vereffende. Als er levens op het spel staan, kies je voor het vrije woord is een fatsoensnorm die Dahl niet kende.
De onaangename kant van Dahl duikt ook in het brievenboek op. Als hij als medewerker op de Britse ambassade in Washington de gelegenheid krijgt president Roosevelt te ontmoeten vraagt hij zich ter voorbereiding af welke schuine moppen hij aan de leider van de vrije wereld zal vertellen. Ik nam me voor te abstraheren van de persoon Dahl en zo onbevooroordeeld mogelijk de verhalenbundel Someone like you, in het Nederlands M’n liefje m’n duifje, te lezen. Ik deed dat door onder meer te denken aan een favoriete herinnering bestaande uit het titelverhaal uit de bundelGelijk oversteken. De lezer krijgt vanzelf een satanische glimlach als Dahl een personage te grazen neemt.
De verhalen bij Dahl begeven zich naar een duidelijke clou. Het startpunt is veelal vredig en onschuldig. Het venijn komt aan het eind. Vaak wordt de bedrieger bedrogen.It was last December, if I remember rightly, and I had been dining with the Ashendens in that lovely house of theirs that overlooks the southern fringe of Regent’s Park
De verteller is meestal een deelnemer aan de gebeurtenis die centraal staat in het verhaal. Soms betreft het een hoofdrolspeler maar Dahl lijkt een voorkeur te hebben voor een min of meer toevallige getuige. Dat maakt dat de clou zich aankondigt als een toevallig natuurverschijnsel wat het verrassingseffect vergroot. In een groot aantal gevallen is de gebeurtenis opgehangen aan een weddenschap waarbij het beginsel van fair play van ondergeschikt belang is. Prestige en winstbejag zijn populaire drijfveren. Soms raakt de lezer medeschuldig doordat hij meer over de gang van zaken te weten komt dan de direct betrokken personen. Omdat de twist aan het eind onontkoombaar is, begint de lezer te anticiperen. Dat verraadt soms de ontknoping al heeft Dahl genoeg in huis om je soms toch op het verkeerde been te zetten. Het is begrijpelijk dat Dahl beschouwd wordt als een opvolger van Saki, pseudoniem voor H.H. Munro, die er decennia voordien eveneens een handje van had om de lezer op het verkeerde been te zetten met zijn korte verhalen. Dahl laat graag de mens van zijn donkere kant zien. Die hebbelijkheid etaleert hij soms al bij de introductie van zijn personages. ‘Mr Hoddy was a widower, a man with a prim sour mouth and an expression of eternal disapproval all over his face.’
Het nadeel van een bundeling met korte verhalen waarbij je telkens voor korte duur in een nieuwe wereld binnen stapt, heeft de schrijver enigszins weten te ondervangen doordat hij in dit boek aan het slot vier episodes opvoert die spelen binnen hetzelfde plattelandsmilieu met inmiddels bekende figuren. Hij eindigt de bundel in stijl door een poging tot vals spel tijdens een wedstrijd van hazewindhonden als inzet te kiezen. De grote onvriendelijke reus heeft ongemakkelijk vermaak tot zijn handelsmerk weten te maken.
