Leesimpressies

  • Robert Seethaler: De Weense sigarenboer

  • Nr. 35 - 2018
  • Als Alois Preininger tijdens noodweer door verdrinking om het leven komt, zijn de consequenties ingrijpend. Preininger was de rijkste man in Salzkammergut en fungeerde als weldoener onder meer voor de moeder van Franz Huchel. Alois Preininger was een goed mens, zo wordt op de begrafenis vastgesteld. Voor Franz is er niet langer een toekomst in de Oostenrijkse provincie. Zijn moeder ziet maar een uitweg. Ze schrijft een oude kennis in Wenen aan of hij zich over haar zoon wil ontfermen. Het antwoord luidt dat de jongen kan komen. Op stel en sprong verlaat Hans zijn geboortestreek. De reis gaat de eerste dertien kilometer te voet en verder per trein. Pas twee keer was hij in zijn leven buiten Salzkammergut geweest. Een keer naar Linz en een keer naar Salzburg. Wenen is echter andere koek. De eerste indruk is overweldigend. De zeventienjarige Franz klampt zich vast aan de dichtstbijzijnde gaslantaarn. Nog nooit zag hij zo veel mensen bijeen. De leerschool van het leven staat op het punt van beginnen. Franz heeft de pech dat het 1937 is. De annexatie van Oostenrijk is aanstaande. De opmars van de hakenkruizen is niet meer te stoppen.

    Van Robert Seethaler, geboren in 1966, zijn twee boeken in het Nederlands verschenen. Zijn doorbraak was Een heel leven, dat de weg vrijmaakte om het eerder gepubliceerde De Weense sigarenboer eveneens uit te brengen. Beide boeken hebben als thema: onschuld ontmoet de harde werkelijkheid. In Een heel leven vormt een geïsoleerd bergdorp het decor waarbij de lezer kennis maakt met de boerenknecht Andreas Egger en zijn karige levenswandel. In De Weense sigarenboer heeft de schrijver gekozen voor een stadse omgeving waarbij de maatschappelijke context een stempel drukt op het verhaal. Franz Huchel gaat aan de slag bij sigarenboer Otto Trsnjek. Onderdak vindt hij in een kamertje achter de winkel. Hij krijgt een spoedscursus wat er nodig is om de artikelen uit de winkel te verkopen. Het gaat om kranten, schrijfwaren en rookwaren. De werkplek van Franz is een krukje naast de winkeldeur. De belangrijkste taak voor Franz is het lezen van kranten want die vormen de kernactiviteit van een sigarenzaak.

    Kranten lezen was namelijk het enige wat van afdoend, beslissend en doorslaggevend belang was in het bestaan van een sigarenboer; geen kranten lezen betekende zoveel als geen sigarenboer zijn, sterker nog, geen mens zijn


    Langzaam krijgt Franz gevoel voor wat hij in de krant aantreft. Hij ontwikkelt een vaag vermoeden voor de mogelijkheden van de wereld. Sigaretten kan iedere boerenkinkel verkopen. Met sigaren ligt dat anders. Met een rijk assortiment aan sigaren wordt een doorsnee krantenstalletje met rookwaren een tempel voor zowel de geest als het genot. En dan is er natuurlijk de omgang met de klanten. Van hen dien je de gewoonten en voorkeuren te onthouden. Het gebruik van de juiste titulatuur is van belang. Otto Trsnjek leert Franz dat het geheugen het kapitaal van de sigarenboer uitmaakt. Er is bijvoorbeeld mevrouw dr. dr. Heinzl die twee titels voert zonder ooit een universiteit van binnen te hebben gezien. Zij is twee keer weduwe, van een joodse tandarts en van een stokoude jurist, en heeft van beide een titel geërfd. Een bijzondere klant vormt een broze oude man, een professor. Als deze man zijn hoed in de winkel vergeet, gaat Franz hem achterna. Er ontstaat een bijzondere vriendschap tussen de oude man en Franz. De professor blijkt Sigmund Freud te zijn, de beroemde gekkendokter wiens reputatie zelfs tot Salzkammergut is doorgedrongen. Volgens Otto Trsnjek kan hij nog veel meer dan ‘de kop van gekke rijken recht zetten’.
    Leert Franz van Otto Trsnjek hoe je een winkel moet runnen, voor de overige geheimen van het leven wendt hij zich tot professor Freud. Vooral de liefde vormt een favoriet vakgebied voor Franz. Freud adviseert: zoek een meisje. Franz stort zich daar met overgave op, hoewel hij vreest dat het niet makkelijk is. Freud meldt ter aanmoediging dat het overgrote deel van de mensheid dat tot nu toe voor elkaar heeft gekregen.
    De gesprekken tussen Freud en Franz vormen een charmant onderdeel van de roman. Franz trakteert hem op een goede sigaar en de professor ventileert zijn wijsheid ook al voert dat op het glibberige terrein van de liefde niet zo ver. ‘Van de liefde weet namelijk niemand iets af’, luidt de conclusie van Freud. Ondertussen neemt de populariteit van Hitler en zijn geestverwanten toe. De sigarenboer komt met zijn joodse klandizie steeds meer in de problemen. Freud treft voorbereidingen om zijn heil in Londen te zoeken. Franz dient zijn weg te vinden zonder terug te kunnen vallen op zijn leermeesters. Hij vindt baat bij een tip van de professor. Hij is zijn dromen gaan opschrijven en plakt de tekst op de winkelruit. Mensen lezen de opgeplakte tekst wat menigmaal leidt tot een bezoek aan de winkel.
    Seethaler weet met behulp van vele details zijn personages en de tijdgeest tot leven te wekken. Dat heeft geresulteerd in een warm boek over een barre tijd, dat je heel goed kunt lezen onder het genot van een Hajenius sigaar.

    Terug