Leesimpressies
Santiago Roncagliolo: Bloed aan de paal
- Nr. 20 - 2016
- Het is moeilijk op te brengen om wedstrijden van het EK te bekijken nu Nederland afwezig is. Zo’n toernooi drijft op een bepaald gevoel van nationalisme. Het voordeel is dat er extra tijd overschiet om te lezen. Dat kan best een boek zijn waar voetbal een rol in speelt bijvoorbeeld het WK van 1978. De Peruaan Santiago Roncagliolo koos dat WK uit als decor voor zijn recente boek. Voor het eerst slaagde Peru erin om als groepswinnaar in de poule te eindigen nog voor Nederland waartegen een gelijkspel behaald werd. Nederland behaalde de finale die nooit gewonnen kon worden. Argentinië tegen Nederland biedt de context voor het slothoofdstuk. Peru sneuvelde na de poulefase onder meer via een afstraffing door het gehate Argentinië van juntaleider Videla. De titel van het boek is een erg vrije vertaling van La pena maxima en roept in herinnering het optreden van de actievoerders Freek de Jonge en Bram Vermeulen. Soms ruilt De Jonge de rol van cabaretier in voor die van domineeszoon. Wie onderhand vermoedt dat Bloed aan de paal een boek over voetbal is, komt bedrogen uit. Het voetbal is de muzak op de achtergrond. Relevant zijn vooral de emoties die de nationale ploeg van Peru te weeg brengt. Van euforie tot diepe droefenis.
De held van de roman is niet sterspeler Cubillas maar de jeugdige Felix Chacaltana. In feite is hij meer een antiheld. Net afgestudeerd vervult hij een functie als assistent-archivaris binnen de burelen van de rechterlijke macht. Zijn werkplek bevindt zich in het souterrain waar het daglicht niet doordringt. Zijn gewoonlijk afwezige directeur spreekt hem aan als Felixje. Thuis is de situatie nauwelijks florissanter. Felix woont samen met zijn moeder en zit bij haar onder de plak. Felix heeft een vriendin Cecilia maar zij heeft niet de goedkeuring van zijn moeder. Cecilia draagt schandelijke minirokken. De bij leven handtastelijke vader is niet meer en waakt met zijn portret over de nabestaanden. In zijn werk kan Felix zijn zucht naar orde en regelmaat kwijt. Hij is pas tevreden als alle documenten op de juiste plek zijn beland mits volledig ingevuld. Toegang tot een eindeloze hoeveelheid nutteloze kennis is het fundament van het bestaan voor Felix. Roncagliolo laat geen gelegenheid onbenut om de schlemieligheid van zijn hoofdpersoon te benadrukken. Felix houdt niet van voetbal juist als die bezigheid de natie in vuur en vlam zet. In Lima bevolken tanks de straten maar er zijn democratische verkiezingen in aantocht. Felix gaat op de Partido Popular Cristiano stemmen want dat is de enige partij met het woord christelijk in de naam.
Hij had het gevoel dat het tempo van de stad veel hoger lag dan hij ooit zou kunnen bijhouden. Dat hij veroordeeld was om altijd en overal te laat te komen, zelfs voor zijn eigen leven
Tot de weinige lichtpuntjes in het bestaan van Felix behoort zijn vriendschap met Joaquin Calvo. Deze universitaire docent is wat ouder dan hij en komt regelmatig in het archief op bezoek. Ook schaken de twee samen. Felix hoopt van Joaquin te vernemen hoe hij Cecilia het best ten huwelijk kan vragen. Op een dag is Joaquin verdwenen. De lezer is dan al op de hoogte dat Joaquin vermoord is tijdens een geheime missie door een gericht schot tussen de ogen met een handvuurwapen. De knal van het schot wordt gesmoord in gejuich omdat op hetzelfde moment Cubillas een doelpunt maakt tegen Schotland. Toevallig is Felix degene die het lijk ontdekt. Hij gaat op onderzoek uit naar de ware toedracht.
Roncagliolo slaagt erin om vele verrassende wendingen in het verhaal te verwerken. Met elke ontdekking die Felix doet, komen de gebeurtenissen in een ander licht te staan. Felix leert vooral dat hij Joaquin nauwelijks echt gekend heeft. Het ene moment lijkt hij een verzetsstrijder, dan weer een gewone crimineel en op een ander moment een spion voor het militaire regiem. Ter wille van de spanning moet de geloofwaardigheid soms een offer brengen. Roncagliolo heeft een losse en onderhoudende manier van vertellen. De lezer merkt hoe Felix geleidelijk uit zijn cocon van naïviteit kruipt. De zoektocht brengt hem in werelden waarvan hij niet kon bevroeden er ooit in door te dringen. Aan het eind is na vele dwaalwegen het raadsel ontsluierd. Felix is sadder and wiser. “Hij leerde steeds beter onderscheid te maken tussen wat hij wel en wat hij niet kon zeggen.” Het bijzondere is dat Roncagliolo enkele jaren eerder een boek schreef dat in de tijd later speelt. In Aprilrood is Felix Chacaltana een gerijpte officier van justitie. Ik ben benieuwd hoeveel onschuld in die fase nog in het optreden van Felix te bespeuren valt. Staan zijn goede bedoelingen nog overeind? Schrale troost voor de Nederlandse lezer is dat tijdens de finale van het WK in 1978 de Peruaanse bevolking massaal op de hand van Oranje is. Het heeft niet mogen baten.
