Leesimpressies
Scott Fitzgerald: The great Gatsby
- Nr. 40 - 2018
- Niets is zo tragisch als een ongelukkige liefde. Gelukkige liefdes zijn allemaal hetzelfde. Het is niet voor niks dat de beroemdste roman van Scott Fitzgerald al bijna een eeuw tot de verbeelding spreekt. Het verhaal maakt indruk en de schrijfstijl zorgt voor een extra dimensie. Voor mij is echter de verfilming altijd prominent in de herinnering gebleven. Toen ik voor het eerst aan de roman begon, was de film met hoofdrollen voor Mia Farrow en Robert Redford aan een opmars bezig. Zelden iemand in zo’n wit kostuum gezien. Redfords aanwezigheid spat altijd van het doek. Juist op dit moment draait The old man & the gun in de bioscopen. Geproduceerd door en met een hoofdrol van Robert Redford, vermoedelijk zijn vaarwel aan de filmliefhebber. Tijdens mijn bezoek was de zaal goed gevuld. Het publiek zat op dezelfde lijn. De rijpere dames dachten allemaal hetzelfde: had mijn man maar iets meer van Robert Redford. De rijpere heren dachten unaniem terug: wat is er mis met ons, waarom zouden wij veranderen? Nou, hooguit misschien om een keer met Jane Fonda te dansen. Robert Redford als de verpersoonlijking van een ongelukkige liefde. Wie verzint zoiets? In Hollywood kan alles.
Jay Gatsby bewoont een landhuis op Long Island. De periode van de roaring twenties kent een elite die lijkt te baden in welvaart. De feesten op het landhuis zijn legendarisch. Iedereen die er toe doet is welkom. Veel gasten zijn niet eens uitgenodigd maar ze willen erbij zijn. Op maandagen zijn acht bedienden in de weer inclusief een extra tuinman om de ravage van het weekend uit te wissen. De gastheer schittert overigens vaak door afwezigheid. Als hij er wel is, dan wordt hij weggeroepen omdat Chicago aan de telefoon is of een andere keer Philadelphia. De schimmigheid van Gatsby voedt de roddels over zijn achtergrond. Hij zou een neef zijn van Von Hindenburg, hij heeft ooit iemand vermoord, hij was een held in de oorlog, hij studeerde in Oxford, zijn vermogen is gebouwd op criminaliteit. Het mysterie van Gatsby neemt grote proporties aan omdat hij niet zelf de verteller is van het verhaal. Dat is zijn buurman Nick Carraway, een beginnend effectenmakelaar. De lezer krijgt het verhaal uit de tweede hand tot zich, gefilterd door Carraway. Gatsby ontfermt zich over zijn buurman. Hij nodigt hem uit deelnemer te zijn aan zijn feesten en zelfs om hem te vergezellen in zijn pas aangeschafte watervliegtuig. Carraway is voor Gatsby interessant omdat hij een neef is van Daisy, zijn grote liefde. Enkele jaren eerder hadden Gatsby en Daisy een verhouding. Tot een huwelijk kwam het niet. Gatsby was toen nog onbemiddeld en beneden haar stand. In plaats daarvan trouwde zij met Tom Buchanan. Gatsby wil haar terug. Het landhuis is met zorg gekozen. Tegenover hem aan de andere kant van de baai woont Daisy met haar man. Gatsby zet zijn buurman in om het contact met Daisy te hernieuwen. Zij zou de hoofdgast van het feest moeten zijn.
It was a factual imitation of some Hôtel de Ville in Normandy, with a tower on one side, spanking new under a thin beard of raw ivy, and a marble swimming pool, and more than forty acres of lawn and garden
Fitzgerald schetst een leven van luxe misschien nog wel meer van leegte. Typerend is de uitspraak van Daisy tijdens een uitstapje. “What ‘ll do with ourselves this afternoon? And the day after that, and the next thirty years?” Onderhuids spelt het onderscheid tussen oud en nieuw geld. Daisy lijkt het ene moment een stijlvolle representant van de gegoede kringen en het andere moment een ordinaire golddigger. Suggereer, don’t tell lijkt het motto van de roman. Na wat omtrekkende bewegingen komt er in aanwezigheid van Daisy een confrontatie tussen Gatsby en Tom Buchanan. Het resultaat is voor Gatsby onbevredigend. De schrijfstijl intrigeert omdat er veel impliciet blijft. Wel is het een verhaal dat rechtstreeks aankoerst op een fatale afloop. Die komt er dan ook gebaseerd op een meervoudig misverstand.
Al het gefonkel en geschitter kan Gatsby niet behoeden voor een desillusie. De droom legt het af tegen de werkelijkheid. Een hoge inzet is geen garantie voor succes. Dat aspect zal mede hebben bijgedragen aan de blijvende roem van het boek. Onlangs verklaarde Haruki Murakami in de New York Times dat The great gatsby zijn favoriete boek aller tijden is. Een decennium terug heeft hij de roman in het Japans vertaald. Zijn laatste roman, De moord op de commendatore wordt wel gezien als een eerbetoon aan Fitgerald.
Ook van F. Springer is bekend dat hij een groot fan van Fitzgerald is. In zijn Allemaal gelogen staat het prachtige verhaal ‘Op zoek naar Gatsby’. Daarin vertelt Springer over een georganiseerde busreis door de Verenigde Staten waarin hij met een oudere Oostenrijkse professor een duel op het scherp van de snede voert in het citeren van Fitzgerald. De professor slaat in de ochtend een goedemorgen over en valt direct met de deur in huis: ‘show me a hero and I will write you a tragedy’. In de geest van Fitgerald loopt de krachtmeting niet goed af. The American dream kan verkeerd eindigen. Het zou na The great Gatsby nog bijna honderd jaar duren voordat de droom een nachtmerrie werd.
