Leesimpressies
Serhi Zjadan: Vorosjylovhrad
- Nr. 7 - 2019
- De Nederlandse media rapporteren niet dagelijks over de voortgang van het conflict in de Donbas. Separatisten met steun van vermomde Russen strijden tegen het gezag van Kiev. Het is het gevecht waarbij een corrupte staat zich krampachtig verweert tegen een kleptocratie. Het is een beetje van het kaliber de Neus tegen Corretje waarover de media wel tot vervelens toe rapporteren. Dat speelt zich allemaal af op een terrein dat doet denken aan het Ruhrgebied na enkele opeenvolgende degradaties. Uitgestrekte vlaktes met verwaarloosde fabrieken en eindeloze maisvelden. Er zijn leukere zaken om je in te verdiepen. De ontwikkelingen in de Donbas kregen hier pas goed aandacht na de ramp met de MH17, een pijnlijk bijproduct van het conflict. De roman van Serhi Zjadan, een cultheld in eigen land, is gesitueerd aan het begin van deze eeuw. Burgeroorlog en MH17 liggen nog in het verschiet, maar de roman is te lezen als een vooraankondiging. Verdwaalde personages dolen zinloos rond. Je kunt er vertrekken of voor eigen rechter spelen. Overleven is er een kunst en meestal een speling van het lot.
Hoofdpersoon van de roman is de 33-jarige Herman. Hij is afkomstig uit Vorosjylovhrad, nu Loehansk geheten, en na zijn studie geschiedenis in Charkiv blijven plakken. Hij doet iets onduidelijks met reclame, iets met politiek. Zelf noemt hij zich onafhankelijk expert. Als men vraagt wat hij doet, is zijn antwoord: niets. Op een dag gaat de telefoon. Zijn broer die in hun geboortestad een benzinestation runt, is met de noorderzon vertrokken. Vermoedelijk zit hij in Amsterdam, toevluchtsoord voor hopeloze gevallen. Er is heibel en Herman dient orde op zaken te komen stellen. Waarom de broer vertrokken is, blijft ongewis maar het is aannemelijk dat hij bedreigd werd. Herman, die op papier als eigenaar van het tankstation geregistreerd staat, besluit zelf polshoogte te nemen. Even een weekendje op en neer en daarna snel terug naar Charkiv. Het zal allemaal anders uitpakken. Op het tankstation ontmoet hij de twee ingenieurs van middelbare leeftijd die het benzinestation draaiende houden. Zij vertellen hem dat de toestand ernstig is maar weten niet wat er precies aan de hand is. Ze raden hem aan met Olha contact op te nemen. Zij is de vrouw die de administratie verzorgt. Zij weet evenmin duidelijkheid te scheppen. Herman zal spoedig aan den lijve ondervinden dat er mensen zijn die hun oog hebben laten vallen op het tankstation vanwege de gunstige ligging op een heuvel aan de rand van Vorosjylovhrad met een sterke concurrentiepositie op zeventig kilometer van het volgende station.. Hij krijgt de kans om het tankstation te verkopen. Herman blijkt te koppig om toe te geven. De hernieuwde kennismaking met mensen uit zijn jeugd stimuleert zijn standvastigheid. Herman ontdekt bij zichzelf een missie. Wat volgt is een turbulente geschiedenis waarin diverse sjacheraars en rauwe klanten hun opwachting maken. Het recht van de sterkste bepaalt de omgangsvormen. Claims worden soms ondersteund met documenten, al dan niet vervalst, en soms met handgranaten en kalasjnikovs. Tegen een eind lijk er iets van een verzoening te ontstaan verwoord iemand die eens een junkie was en nu als geestelijke, een Presbyter, door het leven gaat. Dankbaarheid en verantwoordelijkheid zijn nog belangrijker dan het geloof.
En toch voeren jullie oorlog met elkaar, want jullie missen de essentie: er zijn geen vijanden onder ons, jullie maken elkaar zelf tot vijand. Jullie worden tegen elkaar opgezet, gedwongen het tegen elkaar op te nemen, jullie worden verzwakt en weerloos gemaakt
Hoewel het mij op voorhand interessant leek het anarchistische milieu van de Donbas nader te leren kennen, resulteerde Vorosjylovhrad in een teleurstellende leeservaring. De soms hallucinerende schrijfstijl springt van de hak op de tak. Je kunt verdedigen dat die chaotische aanpak past bij het chaotische verhaal maar je kunt met evenveel recht bepleiten dat je met een heldere aanpak een chaotische geschiedenis kunt vertellen. Herman fungeert in de ik-vorm als de verteller van het verhaal. Toch staan er hele passages in het boek waarbij Herman afwezig is en het onopgelost blijft hoe hij daarvan op de hoogte kan zijn.
Als Olha gewond is geraakt, gaat Herman bij haar op bezoek. Ter afleiding leest hij haar voor uit een boek dat de opkomst en ondergang van jazz in de Donbas behandelt. De auteur maakt de keus om bladzijden lang de letterlijke tekst van wat herman voorleest in de roman op te nemen. Dat is volstrekt overbodig. Het boek van Serhi Zjadan wordt op de cover beschreven als ‘heel erg rock-‘n-roll’. Zou het daarom zijn dat hoofdstuk 9 begint midden in de laatste zin van hoofdstuk 8? Het meest ontsierend zijn de vele misplaatste metaforen. Een metafoor kan een hulpmiddel zijn dat iets verheldert of meer aansprekend maakt. Serhi Zjadan heeft vooral vertroebelende metaforen in zijn bagage. “Waterstromen vlochten zich als garen door de lucht.” Wie heeft er ooit garen door de lucht zien vliegen? Wat te denken van “letters sijpelden als droge vogelexcrementen uit de luidspreker”? Zowel op bladzijde 70 als op bladzijde 169 wordt het afstempelen van een tramkaartje opgevoerd als metafoor. In beide gevallen levert dat geen enkele bijdrage aan het inzicht van de lezer. Zjadan staat bekend als de bard van Oost-Oekraïne maar van mij had het best wat minder rock-’n-roll gemogen. Het meest indrukwekkend aan de roman is de cover. Dat vat het verhaal in een prangend beeld.
