Leesimpressies

  • Susan Sontag: Op hetzelfde moment

  • Nr. 47 - 2007
  • Susan Rosenblatt werd geboren twee weken voor Hitlers machtsovername als derde generatie Amerikaanse van Poolse en Litouwse joodse afkomst. Ze groeide op in Tucson Arizona waar zij de achternaam Sontag overnam van haar stiefvader. Zij overleed in 2004 op 71-jarige leeftijd. Begraven ligt ze op Montparnasse in de nabijheid van Sartre, De Beauvoir en Beckett. Cees Nooteboom beschreef haar graf in “Tumbas” (zie weblog week 35, 2007). Hij bewonderde Sontag maar vond haar in de omgang weinig toeschietelijk. Kort na haar dood volgde de aankondiging van postume publicaties waaronder dagboeken. Als eerste in die reeks verscheen dit jaar “Op hetzelfde moment” in Nederlandse vertaling. Geen dagboek maar een bundeling nagelaten essays en toespraken. De titel verwijst naar de veelzijdigheid van Sontag die zich met vele zaken tegelijk bezig hield, doorgaans gepassioneerd. “Op hetzelfde moment” is tevens de titel van de laatste lezing die ze hield.


    Sontag was niet alleen schrijfster maar regisseerde films en toneel. Ook was ze politiek actief. Ze baarde opzien met haar verblijf in Sarajevo ten tijde van het beleg aldaar. Ze woonde lang in Parijs en zat in een stille buitenwijk van Berlijn te schrijven tijdens de aanslagen van 11 september. Over die aanslagen zijn enkele stukken opgenomen waarin ze uiting geeft aan haar verontwaardiging over de reactie van de Amerikaanse gezagsdragers en commentatoren. Met name valt zij over het begrip oorlog in relatie tot terrorisme. Oorlog voer je tegen een staat. Het bijzondere van terrorisme is het subnationale en transnationale karakter. Natuurlijk heeft Amerika het volste recht om de aanstichters van de aanslagen op te sporen en te vervolgen. Een oorlog tegen het terrorisme is net zoiets als oorlog tegen armoede en drugs. Die verschijnselen zullen zich altijd voordoen. Een echte oorlog heeft een begin en een einde. Tevens zou Amerika zelfreflectie passen over het eigen optreden in de wereld.

    Sontag kreeg in haar leven grote bekendheid met enkele essays zoals “Illness as methaphor” en “On photography”. Met name de eerste maakte bij verschijning eind jaren zeventig op mij grote indruk. Ze vergelijkt daarin de houding die mensen innemen tegen ziekten als kanker en tuberculose. Rond ziekten ontstaan mythes. Dat kunnen verheven mythes zijn, een ziekte voor gevoelige uitverkorenen, maar er kan ook sprake zijn van een negatieve lading. Door kanker als eigen schuld te bestempelen hebben patiënten naast hun kwaal met een extra last af te rekenen. Sontag laat zien dat de verheven mythe behorend bij tuberculose direct verdween vanaf het moment dat een effectief medicijn beschikbaar kwam. De verworvenheid van genezing maakte mythevorming overbodig. De Sontag van “On photography” en van één van haar laatste boeken “Regarding the pain of others” is ook in dit boek aanwezig. Ze wijdt een beschouwing aan de impact van de foto’s uit de Abu Ghraib gevangenis waarop te zien is hoe Amerikaanse soldaten Irakezen martelen. Volgens haar is dat het beeld waarmee de inval van Amerika de geschiedenis in zal gaan. Hoewel dat zeker een uiterst genante ervaring was voor de kijker, is voor mij het dominante beeld van het conflict Saddam Hoessein die uit zijn put in de grond te voorschijn komt. Nietiger kan een dictator, het vorige moment nog schreeuwend over de overwinning in de moeder van alle oorlogen, niet worden.

    Het grootste deel van het boek gaat over literatuur. Dan zien we een andere kant van Sontag. De kritische beschouwer van het wereldtoneel verandert in een hartstochtelijk bewonderaar. Ze schrijft met aanstekelijk enthousiasme over boeken die haar waardering oogsten. Zo rekent zij “Zomer in Baden-Baden” tot de mooiste werken van de twintigste eeuw. Schrijver daarvan is de arts Leonid Tsypkin. Het indrukwekkende van het boek is de vermenging van twee werelden. Aan de ene kant is er het autobiografische verhaal van de verteller die reist door het onherbergzame Sovjetlandschap met aan de andere kant de beschrijving van de elders in Europa rondtrekkende Dostojevski.

    Minstens zo indrukwekkend is de bespreking van Anna Banti’s roman “Artemisia”. Daarin is de bekende schilderes Artemisia Gentileschi de hoofdpersoon. Ook in dit boek is de vermenging van het leven van de auteur in combinatie met het portret van een beroemd kunstenaar aan de orde. In het geval van Banti komt daar de bijzonderheid bij dat een eerdere versie van haar manuscript in de oorlog verloren is gegaan. De schrijfster probeert derhalve niet alleen het leven van haar hoofdpersoon te reconstrueren maar tevens recht te doen aan haar eerdere poging. Lezing van deze boekrecensies roept onmiddellijk de wens op deze werken te gaan lezen. Misschien gebeurt dat nog eens al is er ook enige reserve. Sontag houdt eveneens een lovende beschouwing over “Aan de voet van de gletsjer” van de IJslandse schrijver Halldor Laxness. Zij prijst het boek vanwege de rijkdom aan genres die in dit werk tegelijk uitgespeeld worden. Het is science fiction, een sprookje, parodie, droomroman, spiritualiteit, pornografische roman en wat niet al ineen. De overdaad van Laxness liet bij mij vooral een indruk achter van weinig geloofwaardig. De voorkeuren van Sontag deel ik niet altijd. Wel bewonder ik haar oprechte passie voor literatuur.

    Terug