Leesimpressies
Timur Vermes: Er ist wieder da
- Nr. 35 - 2013
- Bij ons thuis ging de geboortedag van Adolf Hitler nooit ongemerkt voorbij. De datum in kwestie is 20 april, de verjaardag van mijn moeder. Er kan een band bestaan tussen twee mensen die niets gemeen hebben. Zo was mijn moeder niet vegetarisch. Ik kende niet al haar dromen maar weet zeker dat het binnenvallen van Sudetenland daar geen deel van uitmaakte. Hitler blijft, bijna zeventig jaar, na zijn dood de gemoederen bezig houden. Timur Vermes heeft hem tot onderwerp gemaakt van zijn debuutroman. Hij kiest niet voor Hitler in een historische context maar geeft hem een plek in het moderne Duitsland. Wat is de boodschap van auteur en hoofdpersoon voor het lezerspubliek van nu? Heeft Vermes een pleidooi gehouden voor een verwerpelijk gedachtegoed of laat hij de man tot inkeer komen? Gelukkig geen van beide.
Hitler komt midden in Berlijn met een uniform dat naar benzinedamp ruikt tot bewustzijn. Hij is alleen, Eva is nergens te bekennen. Naaste medewerkers evenmin. Hij heeft moeite zich te oriënteren. Was zijn laatste bevel niet om alles van waarde te vernietigen en kijk nu eens hoe alles er ongeschonden bij staat. Na op een bankje tot krachten te zijn gekomen, begeeft hij zich naar een krantenkiosk.
Der Völkische Beobachter is niet te krijgen, vermoedelijk uitverkocht. Wel ziet hij volop Turkse kranten. Is de as Ankara-Berlijn inmiddels tot stand gekomen? Volgens de kranten zou het 30 augustus 2011 zijn. Hitler informeert wat de kortste weg is naar de Rijkskanselarij. De kioskhouder heeft met de man van doen. Ja, hij weet een overtuigende Hitler neer te zetten. Zo zie je ze niet vaak.Ich habe den Untergang gesehen. Zweimal. Bruno Ganz, der Mann war exzellent, aber an Sie kommt er nicht ran. Die ganze Haltung… man könnte meinen, Sie wären es
De kioskhouder brengt Hitler in contact met een klant die een mediabedrijf bezit. Dat is voor Hitler de weg naar een groot publiek. Hij gaat een onderdeel in een talkshow verzorgen. Daar kan hij zijn opvattingen, die nog altijd dezelfde zijn, kwijt. Sommige kijkers storen zich hier aan maar velen genieten van zijn meesterlijke satire. Het spanningsveld tussen de oude Hitler en het nieuwe Duitsland vormt de hele roman door het fundament van het boek. Hitler verbaast zich erover dat zijn land nu geleid wordt door een vrouw. Hoe is dat mogelijk? Van sommige veranderingen ziet hij de positieve gevolgen. Winkels bevatten nauwelijks nog personeel. Klanten moeten zelf hun spullen van de schappen halen. Op die manier komen er vele mensen extra beschikbaar voor de inzet aan het front.
Het publiek wil weten wie zich achter het personage Hitler bevindt. Hoe heet de man echt en wat is zijn achtergrond. Wat vindt hij eigenlijk zelf? Uitgerekend Bild Zeitung treedt hem kritisch tegemoet. Hitler blijft rolvast. Ja, hij heet Hitler en is een nazi. Zonder Goebbels weet hij zich op het terrein van de propaganda uitstekend te handhaven. Hij ontdekt de moderne media. Hij krijgt een website met homepage, bij voorkeur door hem Heimseite genoemd, en heeft een mobieltje met een ringtone van Wagner. Merkwaardig genoeg is er inmiddels een groot Europees Rijk ontstaan. Hij maakt een sentimental journey naar München en woont het Oktoberfest bij, dieser knapp zweiwöchigen Traditionsveranstaltung.
Vermes gaat bijna vierhonderd bladzijden door met telkens nieuwe voorbeelden van de cultuurschok tussen Hitler en het publiek. De man steekt zijn tirades af maar is bij vlagen sympathiek en charmant. De vreemdelingenhaat blijft echter van ouderwets kaliber. Vermes laat in het midden of de populariteit van de nieuwe Hitler valt toe te schrijven aan de perfect uitgevoerde persiflage of dat zich daaronder een sentiment bevindt dat graag flirt met de geventileerde meningen. De roman is in Duitsland in ieder geval een geweldige bestseller. Vermes zet de lezer met plezier op het verkeerde been. Soms doet hij dat effectief maar lang niet altijd. Er zijn grappen die je lang van tevoren ziet aankomen en die vervolgens te lang uitgesponnen worden. Er is Vermes wel aangewreven dat het ongepast is om van Hitler een komisch personage te maken. Hij is echter wel zo slim dat hij dat standpunt ook een plek in zijn boek geeft. Wat mij betreft mag je overal grappen over maken. Over Hitler, joden, moslims en zwarte pieten. Naarmate een onderwerp een meer precair karakter heeft, luistert het nauwer om het gevaar van smakeloosheid te vermijden. Dan is het lastiger ongein om te buigen naar humor. De roman zelf behandelt deze kwestie ook. Ein Dummer, der dumme Dinge tut, ist nicht komisch. Ein guter Witz braucht eine Überraschung, damit er Seine belehrende Wirking in größtem Umfange entfalten kann. Tot de wrange grappen van Vermes behoort het voorval dat Hitler door enkele neonazi’s in elkaar geslagen wordt. Tijdens zijn behandeling in het ziekenhuis melden zich de gevestigde politieke partijen bij hem om munt te slaan uit deze gebeurtenis. Hitler krijgt een functie als reddingsboei voor politiek gewin. De omkering is voor Vermes een geliefkoosd wapen. Hitler als komische voetnoot bij de geschiedenis, het blijft even wennen.
