Leesimpressies
Yannis Kiourtsakis: Bij wijze van roman
- Nr. 16 - 2015
- Charis Kiourtsakis groeit op in een warm en hecht gezin. Na de middelbare school gaat hij in Europa studeren. Dat is zijn grote droom. Weg uit het onderontwikkelde Griekenland. Hij belandt in België. Hij weet de opleiding landbouwkunde aan de hogeschool met succes af te ronden. Hij heeft inmiddels een toegewijde vriendin. Dan op een dag in januari, het is eind jaren vijftig, stopt hij de kieren van zijn woning dicht en draait de gaskraan open. Charis is 26 als hij zich het leven beneemt. Zijn moeder, jongere broer en vriendin blijven in verbijstering achter. Yannis Kiourtsakis, acht jaar jonger, heeft altijd tegen zijn broer opgekeken. Twee verwante zielen. De ene leeft door, de ander niet. Waarom heeft hij die keuze gemaakt en ik niet? Dat is de vraag die meer dan 500 bladzijden centraal staat. Yannis is een vijftiger als hij zich aan het schrijven van zijn levensverhaal zet. En aan het levensverhaal van zijn broer. Het is een indrukwekkende familiekroniek geworden met de enigszins misleidende titel Bij wijze van roman en als ondertitel Hetzelfde en het andere. Kun je het echte leven betrappen of kun je de werkelijkheid slechts benaderen in de vorm van een roman? Lukt het na al die jaren om het raadsel te ontsluieren?
Yannis Kiourtsakis gaat grondig te werk. Hij heeft jaren rond gelopen met het idee om een boek te schrijven over wat de familie is overkomen. Hij staat uitvoerig stil bij het gezinsleven en wat daar aan voorafging. Met name het leven van de ‘moederlijke’ vader komt royaal aan bod. Kinderen weten doorgaans weinig van hun ouders tot het moment dat zij hun ouders worden. Vader Kiourtsakis heeft een lange loopbaan achter zich voordat hij zich met overgave aan zijn gezin wijdt. Hij heeft in het rechtssysteem verschillende verantwoordelijke functies bekleed. Hij was rechter, officier van justitie en later advocaat. Als officier kreeg hij landelijke bekendheid met de vervolging van mensen onder verdenking van communistische sympathieën, in Griekenland een uiterst beladen onderwerp. Onder meer Nikos Kazantzakis behoorde tot de vervolgden. Vader Kiourtsakis werd onder druk gezet door de zittende macht om van vervolging af te zien. Hij toonde zich ongevoelig voor het bedrijven van cliëntelisme zoals hij dat ook bij andere aansprekende affaires zou doen.. Het is frappant hoe veel dit familieverhaal vertelt over de gewoonten van de Griekse samenleving en over de verhouding tussen Griekenland en Europa. De roman is een aanrader voor Jeroen Dijsselbloem bij zijn onderhandelingen met de huidige Griekse machthebbers. Na de turbulenties van zijn publieke functioneren kiest vader Kiourtsakis via een gearrangeerd huwelijk voor de beslotenheid van het gezinsleven. Hij zal zijn beide zonen met vaderliefde overladen. Hij is al 55 als hij voor de tweede keer vader wordt. De studiekeuze van beide zonen voor het buitenland is een daad van bevrijding uit de ouderlijke omknelling. Het is noodzakelijk om op eigen benen te komen. Thuis werden zij afgeschermd voor alle hobbels die het leven kent. Buiten de deur moesten zij zichzelf zien te redden.
Je weet het niet, je weet alleen dat je naast de ander nooit aanwezig genoeg bent; nee, je wordt nooit genoeg de ander- ook al is het je eigen broer, de andere kant van jouw zelf
Yannis treedt in de voetsporen van zijn broer. Hij gaat rechten in Parijs studeren. Daar treft hem het bericht van de noodlottige daad van zijn broer. Het meisje dat hem de boodschap brengt, zal zijn vrouw worden. De roman staat vol met vragen die Yannis zich stelt. Hij put uit dagboeken en brieven van zijn broer om tot de kern van het geheim door te dringen. Er zijn de nodige aanwijzingen dat het met Charis niet goed ging. Hij is van huis uit weinig weerbaar. Hij kent buien van neerslachtigheid en gedraagt zich bij vlagen onaangenaam naar zijn vriendin zoals hij dat ook bij eerdere vriendinnetjes deed. Hij is in korte tijd twee keer ontslagen zowel een keer in Griekenland als in België. Beide keren was hij met behulp van kruiwagens in het zadel geholpen. Hij wist deze kansen niet te grijpen. Toch blijft het ongewis waarom deze tegenslagen tot die onherroepelijke stap moesten leiden. Hoe veel aanwijzingen zijn er trouwens nodig voordat de constatering volgt dat zelfdoding de onvermijdelijke uitweg vormt? Er lijkt ook een element van toeval in het geding bij de uitkomst van net wel of net niet. En van net wel of net niet gered worden.
Yannis Kiourtsakis heeft een indringend beeld van een gezin geschetst. Er is sprake van een retrospectief voor gevorderden. De lezer komt veel te weten over de beschreven levens. Het goede nieuws is dat deze roman nog twee vervolgdelen kent. Bij wijze van roman is in Nederlandse vertaling recent uitgebracht door de in Griekse literatuur gespecialiseerde uitgeverij Ta Grammata. Het origineel dateert uit 1995. Het boek staat op de longlist voor de Europese literatuurprijs. Een bekroning zal voor de verschijning van de resterende delen een elegante duw in de rug zijn.
