Leesimpressies
Amin Maalouf: De ontheemden
- Nr. 5 - 2014
- Door zijn bijdrage aan het festival Writers Unlimited kwam Amin Maalouf onder de aandacht van het Nederlandse lezerspubliek. Ik kende zijn naam maar niet zijn werk. Maalouf heeft vooral historische romans op zijn naam staan en die bevinden zich aan gene zijde van mijn interessegebied. Zijn roman De ontheemden speelt in het heden en vormt dus een goede aanleiding voor een kennismaking. De Libanese achtergrond van de auteur vormde een bijkomende reden. Dat kleine land aan de Middellandse Zee, ingeklemd door Israel en vooral Syrië, speelt een grote rol op het wereldtoneel zeker gerelateerd aan de bevolkingsomvang. Op sommige tijden is het land een proeftuin waar verschillende bevolkingsgroepen voorbeeldig met elkaar omgaan en op andere tijden is het een slagveld voor een burgeroorlog waarbij alleen de fijnproever nog snapt wie nu wie de hersens inslaat. De naam Libanon komt in de roman van Maalouf niet voor maar is gedurende het hele boek nadrukkelijk aanwezig.
Adam, een naam vol symboliek, woont met zijn Argentijnse vriendin in Parijs als hij op een dag een telefoontje krijgt uit zijn geboorteland. De voormalige jeugdvriend Mourad ligt op sterven en zou Adam voor een laatste keer willen spreken. Adam stapt in het vliegtuig maar bij aankomst blijkt Mourad overleden. Er is 25 jaar verstreken en het is te laat voor een verzoening. Adam en Mourad maakten in hun studententijd deel uit van een vriendenclubje, het gezelschap van de Byzantijnen, dat in het huis van Mourad frequent bijeenkwam. Tussen Mourad en Adam ontstond verwijdering. Mourad bleef en collaboreerde tot zijn profijt met de nieuwe machthebbers. Adam verliet zijn geboorteland toen de eerste schoten vielen. Het dilemma tussen schone en vuile handen is een thema dat de vriendenclub uiteen heeft gedreven. Is de wijk nemen naar het buitenland waardoor je familie en vrienden aan hun lot overlaat, een voorbeeld van schone handen? Is er wel sprake van emigratie als jouw land jouw land niet meer blijkt te zijn? De weduwe van Mourad oppert het idee om de oude vriendenclub voor een reünie nog een keer samen te brengen. Adam neemt de organisatie op zich. Zo kan hij met alle getrouwen van vroeger bilateraal contact leggen en de balans opmaken hoe hun leven zich heeft afgewikkeld om meer zicht te krijgen op wat de crux is geweest van zijn eigen leven.
Aan welke kant sta ik eigenlijk als christelijke Arabier die al jaren in Frankrijk woont? Aan de kant van de islam, of aan de kant van het Westen?
Via Adam maakt de lezer kennis met het gezelschap van de Byzantijnen. Er is de mooie Semi die tegenwoordig een hotel uitbaat en Adam gastvrij onderdak verleent ook in haar bed. Een van de vrienden die zich aansloot bij een militie is door geweld om het leven gekomen. De anderen leven nog maar zijn veelal uitgezworven over de wereld. Eentje werkt voor het Pentagon en is lid van een Amerikaanse denktank. De joodse Naïm woont en werkt in Brazilië. Dan zijn er de vrienden Ramzi en Ramez die samen een ingenieursbureau hebben opgericht dat uiterst succesvol is. Zij bedienen de machtigen en rijken op hun wenken. De ene ingenieur baadt zich in luxe en reist in een eigen vliegtuig de wereld rond. De andere ingenieur kiest voor soberheid en heeft zich als monnik in een klooster teruggetrokken. En natuurlijk maakt ook een homoseksueel deel uit van de vriendenclub. Hier wringt zich vooral de schoen. De roman maakt een erg bedachte indruk. Alle belangrijke bevolkingsgroepen zijn vertegenwoordigt en een individu lijkt vooral een representant van een groep. Niet alleen naar inhoud ook naar vorm gaat de roman gebukt onder kunstmatigheid. Het boek doet verslag van een periode van 16 dagen beginnend met het onheilstelefoontje en eindigend met de reünie. Toch heeft Maalouf de keuze gemaakt om twee vertelstemmen te gebruiken. Een deel van het verhaal wordt in de derde persoon verteld en een ander deel in de ik-vorm. Adam heeft in die 16 drukke dagen ook nog tijd om in een schrift verslag uit te brengen van zijn bevindingen. Deze aantekeningen worden in de ik-vorm aan de lezer gepresenteerd. De keuze voor tweestemmigheid voegt echter weinig toe.
Het boek is een queeste op weg naar de reünie. Hoewel de deelnemers van vijf continenten dienen te komen, staat de festiviteit al na 16 dagen op het programma. Het lijkt wel of Maalouf zelf terugdeinst voor zo veel voortvarendheid. Op het moment dat het tiental vrienden voor het eerst in 25 jaar herenigd zal worden, tovert de auteur een anticlimax uit de hoge hoed. De aanloop van circa 400 bladzijden mondt niet uit in een sprong. Hoewel de gesprekken van Adam één op één met zijn oude makkers levendige confrontaties vormen tussen verschillende werelden komt de confrontatie van iedereen met iedereen niet van de grond. De indruk die na lezing overblijft, is dat de roman is gesneuveld door de goede bedoelingen van de auteur.
