Leesimpressies
Anton Tsjechov: De dame met het hondje
- Nr. 39 - 2022
- Nu Vladimir Poetin zich heeft ontpopt als de smeerlap die hij altijd al was, is de kwestie actueel welke houding jegens Rusland en de Russen wenselijk is. Nederland is solidair met Oekraïne: wij leveren militaire steun, vangen vluchtelingen op en treffen economische sancties althans als Stef Blok een wakkere bui heeft. Sommigen bepleiten bovendien een culturele boycot: lees geen Russische schrijvers, luister niet naar Russische componisten. Is dat een redelijk standpunt? Er zou iets voor te zeggen zijn voor zover het kunstenaars betreft die sympathiseren met het regime en het beleid zoals de inval in Oekraïne ondersteunen. Het is ver gezocht om Tsjechov als medeplichtig te beschouwen. De schrijver stierf in 1904, 48 jaar voordat Poetin werd geboren. Volgens de Russische literatuurgeschiedenis van Karel van het Reve namen tijdgenoten het Tsjechov kwalijk dat hij niet over een wereldbeschouwing beschikte wat toen kennelijk als een noodzakelijke competentie gold voor een schrijver. Tsjechov droomde niet van een groot Russisch imperium. Het menselijk tekort leverde hem voldoende stof voor zijn werk. Politiek activisme was hem vreemd. Naar mijn smaak is wettig en overtuigend bewezen dat Tsjechov de inval van Rusland in Oekraïne niet valt aan te rekenen. Hem lezen valt volledig te billijken.
De reputatie van Tsjechov rust op zijn verhalen en toneelstukken. De laatsten worden nog altijd overal ter wereld opgevoerd. Daarop is soms kritiek. Waarom vast blijven houden aan werk dat meer dan een eeuw oud is? Gaat dat niet ten koste van moderne stukken die een actuelere boodschap voor deze tijd bezitten? Daar valt over te twisten. Je kunt verdedigen dat De kersentuin een modern stuk is. De erfgenamen voelen zich gedwongen om een vervallen landgoed in de verkoop te doen. De kersentuin moet wijken voor de bouw van datsja’s. Is Tsjechov hier niet een koploper in het aan de kaak stellen van de roompottisering? De bulk van het oeuvre bestaat uit korte verhalen. Deze kregen de schrijver zo in zijn greep dat hij daarvoor zijn artsenpraktijk op een laag pitje zette. Tot de bekendste verhalen behoort De dame met het hondje, dat volgens Nabokov zelfs het beste korte verhaal ooit geschreven is. Een man van nog geen 40, getrouwd en vader van drie kinderen , brengt in zijn eentje een vakantie in Jalta op de Krim door. Tegelijkertijd verblijft daar een vrouw, Anna, een stuk jonger dan de man, eveneens getrouwd die met een wit keeshondje over de boulevard paradeert. Op een terras komen de twee met elkaar in contact. De man een verstokte charmeur weet haar te veroveren. De twee brengen veel tijd in elkaars gezelschap door. Zij geeft aan de verleiding toe maar neemt dat zichzelf kwalijk. De vrouw krijgt het bericht dat de geplande komst van haar echtgenoot niet door gaat. Zij keert terug naar huis. Het einde van een vakantieliefde. Aan de steur zit een luchtje.
Als hij zijn ogen sloot zag hij haar als in levende lijve voor zich, en ze kwam hem mooier, jonger en lieflijker voor dan ze in werkelijkheid was geweest, en hij kwam zichzelf ook beter voor dan hij toen in Jalta was geweest
De man reist Anna achterna. De aantrekkingskracht is wederzijds maar Tsjechov laat in het midden of de hernieuwing van het contact bestendig is.
Tsjechov schrijft veelal als een buitenstaander over zijn personages. Hij dringt geen oordeel op. Het staat de lezer vrij de vertelling te beoordelen. Hoofdpersonen zijn gewoonlijk gewone mensen. Zij tobben met de werkelijkheid van alledag of het nu geldgebrek of de zin van het leven is. Er gaapt een kloof tussen willen en doen, tussen intentie en gedrag. Happy endings zijn spaarzaam. De blik is mild.
Mijn versie van De dame met het hondje bevat 11 verhalen. Heel bijzonder is De weddenschap. Op een feestje voeren een bankier en een jurist een discussie over de doodstraf. De bankier vindt de doodstraf vanwege de onmiddellijk optredende dood humaner dan levenslang omdat daar de dood nodeloos gerekt wordt. De jurist betoogt het inhumane karakter van de doodstraf en vindt elk leven te verkiezen boven geen leven. De twee gaan een weddenschap aan. Als de jurist het volhoudt zich 15 jaar vrijwillig te laten opsluiten dan betaalt de bankier hem twee miljoen roebel. Tsjechov drijft het conflict op de spits door de variant te behandelen dat beide partijen hun deel van de inzet niet nakomen.
Bijzonder is ook Een verschrikkelijke nacht. Na deelname aan een spiritistische seance trof Ivan Panichidin bij thuiskomst een doodskist in zijn kamer. Tijdens de bijeenkomst had hij de boodschap meegekregen dat zijn leven ten einde loopt. De paniek slaat toe. Later blijkt alles op een misverstand te berusten. Bij Tsjechov kun je terecht voor weemoed en misverstand. Het noodlot is nooit ver weg. Fictie en werkelijkheid kruisen elkaar soms. Tijdens de begrafenis van Tsjechov in Moskou trok een deel van de rouwstoet achter de verkeerde kist aan. De schrijver was verwisseld met een gesneuvelde generaal.
De moraal bij Tsjechov luidt dat wij mensen allemaal sukkels zijn maar hij schetst dat op een manier die eerder vrolijk dan somber stemt.
middelr@xs4all.nl
