Leesimpressies
Bernhard Schlink: Afscheidskleuren
- Nr. 40 - 2021
- Voordat Bernhard Schlink internationaal succes verwierf met De Voorlezer had hij als jurist een reputatie opgebouwd. Hij was onder meer werkzaam bij het constitutionele hof van de deelstaat Nordrhein-Westfalen zoals zijn collega auteur Juli Zeh dat is in de deelstaat Brandenburg. Duitse auteurs zijn niet van de straat. Kunnen wij ons voorstellen dat Arnon Grundberg een pseudoniem is van een raadsheer bij de Hoge Raad? Ook in mijn ogen was De voorlezer een mooi en aangrijpend boek. Daarna volgden meer romans en verhalenbundels die daarbij niet in de buurt kwamen. Ongeloofwaardige plots in combinatie met een stroeve stijl vormen geen aanbeveling. Nu is er een verhalenbundel waarvan de titel een zwanenzang van de auteur doet vermoeden. Schlink is ondertussen 77. De bundeling bevat negen verhalen die allemaal het perspectief bevatten van een man op leeftijd. Hoewel enkele verhalen een voorval uit een jeugd behandelen, komen zij over het voetlicht via een man op leeftijd met de behoefte aan een terugblik. Soms om een schuldgevoel weg te poetsen, soms om in het reine te komen met een gemiste kans. In de man op leeftijd valt een Schlinkachtig type te herkennen. Hij is in redelijk goede doen, heeft een kosmopolitische inslag, houdt van Bach en Mozart en drinkt een goed glas wijn. Het Schlinkachtige type zit liever bij de opera dan op de tribune bij FC Sankt Pauli.
Het eerste verhaal ‘Kunstmatige intelligentie’ kent een sterke spanningsboog. De lezer weet dan nog niet dat de rest van de verhalen hier hopeloos bij achter blijft. Andreas, vriend en collega van de verteller, is overleden. De twee vervulden een toonaangevende rol in de DDR bij de ontwikkeling van cybernetica en informatica. De verteller heeft Andreas ooit aangegeven bij de Stasi en zo zijn loopbaan negatief beïnvloed. Hij deed dat anoniem waarbij het de vraag is, nu de archieven toegankelijk zijn, of die compromitterende daad naar hem herleidbaar is. Dan meldt Lena zich, de dochter van Andreas. Zij wil hem interviewen in het kader van een studieproject over de geschiedenis van de informatica. Hij zegt zijn medewerking toe op voorwaarde dat zij niet in hun persoonlijke archieven zal duiken. Zij doet dat echter toch via een omweg. Het verhaal eindigt als Lena een afspraak wil naar aanleiding van haar bevindingen. Schlink laat ons niet weten hoe deze confrontatie verloopt. De verteller voelt zich overvallen door een groot schuldgevoel. Slapeloosheid is zijn deel. Nooit had hij de kwestie met Andreas uitgesproken. Omdat we niet te weten komen wat de insteek van Lena zal zijn bij hun ontmoeting blijft de spanning na afloop van het verhaal levensgroot aanwezig.
In het dossier van vader heb ik geen inzage gevraagd, maar wel in de documenten die ze hebben over de beginstadia van de cybernetica en informatica in de DDR. Je vraagt niet naar dossiers over personen maar naar documenten over een thema
Na het openingsverhaal nam de irritatie snel toe. Het is vooral de Schlinkachtige figuur die daar debet aan is. De man is volledig van zichzelf vervuld en doet daar in de herfst van het leven nog een schepje bovenop. Het ene moment vertoeft hij bij de Documenta in Kassel of bezoekt de Bayreuther Festspiele en het volgende moment geeft hij zich over aan zelfbeklag. Hij is onweerstaanbaar voor vrouwen, zelfs een stiefdochter duikt graag bij hem in bed, maar een gelukkige duurzame relatie is niet voor hem weggelegd. Geen nood, een goede reden voor zelfbeklag. Helemaal bont maakt Schlink het in het verhaal ‘De amulet’. Daar gaat het om een man die ooit zijn echtgenote verliet voor de au pair. De man is nu terminaal ziek. In die situatie eist hij via zijn tweede echtgenote van de eerste dat zij hem vergiffenis zal schenken. De gedachte dat vergeving familie is van respect dat wil zeggen dat je iets behoort te verdienen in plaats van op te eisen komt bij de man niet op. Het is bovendien weinig verheffend om een ander jouw scherven bijeen te laten rapen.
Het is een terugkerende eigenschap. Het Schlinkachtige type is een geborneerde kwast. Met de beleving van anderen houdt hij zich niet bezig. In het verhaal ‘Daniel, my brother’ wordt duidelijk dat de relatie tussen twee broers een problematische kant bezat. De broer en zijn vrouw hebben met het vooruitzicht van een lijdensweg door ziekte gezamenlijk zelfmoord gepleegd. Als het bericht van het overlijden tot hem komt, raakt de verteller ten prooi aan droefheid. De verteller was de jongst van de twee en werd soms door de oudere gekleineerd. Typerend is de verzuchting ‘was het moeilijk de grote broer te zijn van een jongere broer die succesvoller en bekender was?’ Pas na veel getob slaagt de verteller erin zich een weldaad van zijn broer jegens hem in herinnering te roepen. De minpunten kwamen hem kennelijk beter van pas dan de pluspunten.
Schlink doet te veel aan introspectie en bezit te weinig inlevingsvermogen. Wie zich graag wentelt in droefheid zal mogelijk voldoening vinden in Afscheidskleuren. Bij mij rijst de twijfel of mijn oordeel over De voorlezer bij herlezing onverminderd positief zal blijven. Misschien is het beter om geen oude boeken uit de sloot te halen.
middelr@xs4all.nl
