Leesimpressies
Claudia Roth Pierpont: Roth
- Nr. 10 - 2014
- Bijna veertig jaar lees ik met tussenpozen boeken van Philip Roth. Soms tien jaar niet en dan opeens drie in een week. Die leesgeschiedenis begon ooit met De grote Amerikaanse roman over het honkbalteam de Ruppert Mundy’s samengesteld uit malloten. Ik herinner me Damur, tweedehonkman en tweede man op de slaglijst, die erkenning wil door het verwerven van een bijnaam. Hij zou Nickname gaan heten. De tweede leeservaring was Portnoy’s klacht. Daarin deed Philip Roth voor masturbatie wat eerder Jan Cremer voor de Flipstand had gedaan. Alleen nog grotesker. De laatste leeservaring was Nemesis een aangrijpend meesterwerk over een uitbraak van polio in de joodse wijk van Newark, Roths geboorteplaats, aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. Na Nemesis verklaarde Roth geen romans meer te zullen schrijven. Het werk was gedaan. Dat was het signaal voor Claudia Roth Pierpont om serieus werk te maken van een biografie. Zij heeft als journalist van The New Yorker al eerder over hem gepubliceerd. Roth is geen familie van Roth. Om verwarring tussen biograaf en onderwerp te vermijden zal ik haar verder als Pierpont aanduiden.
Pierpont heeft de chronologie als structurerende ingang voor haar biografie gekozen. Zij wandelt soepel door het leven van Roth en bespreekt bij elke levensfase wat hij in de betreffende periode schreef. Daarbij valt op dat de fixaties uit zijn persoonlijk leven allemaal in het oeuvre terechtgekomen zijn. Vooral zijn relaties met vrouwen echoën na in de romans. Roth is een schrijver die niet alleen diep weet door te dringen in de krochten van de menselijke ziel maar ook zijn maatschappelijk engagement volop aan bod laat komen. Hij heeft de moderne geschiedenis van Amerika van een eigen draai voorzien. Maar misschien nog meer dan zijn onderwerpen heeft hij het schrijverschap serieus genomen. Naast de inhoud springt bij hem ook de vorm in het oog. Vaak gebruikt Roth een verteller die een afsplitsing vormt van zijn eigen persoonlijkheid. Feit en fictie gaan met elkaar aan de haal. Die vertellers keren in verschillende werken terug. Schrijven is bij hem geen surrogaat van leven maar er een intense uitvoering van.
Eenzaamheid is leven, mediteren is leven, pretenderen is leven, veronderstellen is leven, nadenken is leven, taal is leven. Zit er minder leven in het omgooien van zinnen dan in het vervaardigen van auto’s?
Pierpont is een groot kenner van de romans. Ze is een liefhebber maar verre van kritiekloos. Bij de behandeling van de afzonderlijke boeken is ze net zo kwistig met lof als met kritiek. Zo nu en dan vult zij haar informatie aan met materiaal uit persoonlijke gesprekken. Wie kennis wil maken met Roth zal geen betere bron vinden.
De omslag van het boek bestaat vrijwel geheel uit een portret van Roth. De foto is van beneden af genomen. Daar staat een statige en dwingende figuur. Zo komt hij ook in interviews naar voren bijvoorbeeld in die met Michael Zeeman. Roth is nooit te beroerd om de vraag van de interviewer te verbeteren. Ook zijn schrijfstijl ademt die geest. Hij repeteert graag. Als een salvo vuurt hij zijn woorden op de lezer af. Ook in geschreven vorm is Roth dominant.
Pierpont staat uitgebreid stil bij de relatie met andere schrijvers. Een speciale band is er met schrijvers uit het Oostblok en vooral met Tsjechische schrijvers. Er was en is een hechte vriendschap met mensen als Havel, Klima en Kundera. Roth heeft zelfs het initiatief tot een steunfonds genomen. Dat gebeurde liefst in stilte omdat de onderneming door publiciteit maar in gevaar kon komen. Tsjechië is het land waarvandaan Roths voorouders afkomstig zijn.
In eigen land is er de verwantschap met de 18 jaar oudere Saul Bellow en generatiegenoot John Updike. Met Bellow deelde hij het pendelen tussen de joodse identiteit en het Amerikaans staatsburgerschap. Met Updike was er de verwantschap van jongens uit de middenklasse die hun plek opeisten met hun herkomst ergens tussen small town en big city. Met plaatsvervangende schaamte zijn zij trots op hun land. Roth is van het drietal grote Amerikaanse schrijvers de meest venijnige. Hij schreef niet voor niks een boek dat bestaat uit een lange tirade tegen Nixon. Literatuur en politiek zijn elkaars vijanden. De eerste is de grote nuanceerder, de laatste de grote generaliseerder.
De manlijke seksualiteit is een favoriet thema bij Roth. Veel vrouwenportretten krijgen een flinke dosis stekeligheid toebedeeld. Feministen mochten de schrijver graag onder handen nemen. Wispelturigheid is bij Roth een rode draad. Hij wisselde veel van vrouw, net als van uitgever trouwens. Desgevraagd verklaarde hij eens dat een goed huwelijk wel bestaat. “En er zijn ook mensen die viool kunnen spelen als Isaac Stern. Het komt alleen zelden voor.”
Pierpont heeft een voorbeeldige biografie geschreven. Het enige punt van kritiek is dat het boek eindigt in enkele losse overpeinzingen. Zij heeft haar onderwerp uitputtend in fasen opgeknipt. Daarom was een soort overkoepelend slothoofdstuk welkom geweest. Mij heeft Pierpont aangemoedigd om van Roth te gaan lezen wat ik nog niet ken. American pastoral heeft goede papieren.
