Leesimpressies

  • Gerald Murnane: Grensgebieden

  • Nr. 26 - 2021
  • Het tweede boek van de Australische schrijver Gerald Murnane dat in het Nederlands is verschenen valt lastig te kwalificeren. Geen roman, geen essay en evenmin een autobiografie. Of misschien juist alle drie tot op zekere hoogte. “Border districts” dateert van 2017, de Nederlandse vertaling is van dit jaar. Murnane werd geboren in 1939 en dit werk is dus ontstaan in de herfst van een schrijversleven. De auteur is vanuit de hoofdstad van de staat afgereisd naar een buurtschap in een grensgebied. Namen en rugnummers ontbreken veelal. Het gaat Murnane om een andere vorm van precisie. Hij heeft zich teruggetrokken om de balans op te maken. Om vast te leggen wat hij belangrijk vindt. Zijn boeken heeft hij voor het merendeel van de hand gedaan. Wat daarin de moeite waard is, heeft hij onthouden. Wat vergeten mag worden, is vergeten. Voor een schrijver is het opmerkelijk dat zijn geheugen eerder visueel dan verbaal is ingesteld. Met abstracte begrippen kan hij niks. Woorden komen bij hem pas tot leven nadat zij zich omgezet hebben in beelden van de geest. Dergelijke beelden zijn langs verschillende routes op te roepen. Soms biedt een interview op de radio de aanleiding of de dagelijkse tocht naar een winkel of postkantoor. Het saaie protestantse kerkgebouw dat hij passeert biedt dan bijvoorbeeld inspiratie. Dan weer is het een foto op de omslag van een boek.

    Het geheugen is een onuitputtelijke bron voor het aanmaken van geestesbeelden. Zijn schrijven suggereert urgentie. Hij herinnert zich al herinnerend. Terwijl hij de laatste alinea schrijft, dringt zich een nieuwe gedachte op. De lezer zit op de eerste rang als de schrijver zijn verbeelding in werking zet. Je komt niet bij de beoogde beelden uit door te staren en te turen. Vanuit een ooghoek kijken werkt het best. Een hoofdstad met een surplus aan prikkels stimuleert minder dan een grensgebied. Murnane kreeg een katholieke opvoeding mee. De rijkdom aan beelden en rituelen van het geloof heeft hem gevormd. Hij heeft zelfs overwogen voor een loopbaan als geestelijke te kiezen. Afvalligheid gooide roet in het eten. Lichtinval zet eveneens de verbeelding aan het werk. Glas in lood, gebrandschilderde ramen en getint glas zorgen voor inspiratie. Het kluizenaarschap past goed bij de herfstachtige levensfase. Murnane heeft geen televisie of computer. Wel leest hij de krant en luistert hij naar de radio. Reizen doet hij niet. Ooit was er een docentschap en een echtgenote. Na haar overlijden neemt hij genoegen met het minimale. Alle frivoliteiten kunnen de deur uit. Hij wil tot de kern van zijn herinneringen komen. Hij spreekt zelf over het hoeden van zijn blik.

    Ik ben nooit verder dan een dagreis per auto of trein van mijn geboorteplaats vandaan geweest. Vreemde landen bestaan voor mij als beelden in mijn geest, soms levendig en gedetailleerd, vaak afkomstig uit de romans die ik heb gelezen


    Als geheugensteun voor het herinneren fungeert vaak de wereldliteratuur. Ooit ontwierp Murnane uit alles wat hij ooit las een oneindig boek. Alle fictieve personages smolten samen tot een jong mannelijk personage en een jong vrouwelijk personage. De plaats van handeling beperkte zich tot een uniform landschap bestaande uit bleekgroene weiden afgewisseld met donkergroene bosschages. Beelden zijn het einddoel maar de weg daarheen kan bestaan uit tekst. Murnane haalt met instemming Proust aan die beweerde dat de band tussen lezer en personage hechter is dan die tussen personen van vlees en bloed. Onder de indruk is hij ook van een biografie van D.H Lawrence waarin de Engelse auteur zich uitlaat waar de mens zich mee bezig zal houden als hij is vrijgesteld van de noodzaak tot arbeid. Bevrijde mannen zouden zich storten op het bouwen van een eigen huis om daar vervolgens de meubels voor te ontwerpen. Murnane heeft daar de eigenaardigheid aan overgehouden dat hij op basis van ervaringen uit zijn verleden gebouwen bewerkt of uit het niets zijn fantasie aan het werk zet. Met bijzondere aandacht voor de lichtinval. Dat een mens met weinig toe kan is Murnane bij Kafka tegengekomen. Al wat de mens nodig heeft voor zijn verlossing kan hij ontdekken zonder zijn of haar kamer te verlaten. Het lezen van Murnane is te beschouwen als een uitzonderlijke ontdekkingstocht. Wat uit de buitenwereld wel tot hem doordringt zijn de verslagen van paardenraces. Die volgt hij met grote belangstelling. Zelfs een bezoek in levende lijve is niet uitgesloten.
    Murnane beheert een eigen universum. Zo biecht hij op welke bijzondere gewaarwording hem ten deel viel toen hij voor het eerst een ‘vrouwspersoon’ had omhelsd. Het gebeurde op een hete dag in de laatste maand van zijn eenentwintigste levensjaar. Hij ontdekte dat haar vlees warm aanvoelde terwijl hij verwachtte dat vrouwen als marmer zouden aanvoelen.
    Murnane trakteert de lezer op een oorspronkelijke blik. Hij neemt je mee in een persoonlijk doolhof. Het is verleidelijk om aan het eind van het boek direct met herlezen te beginnen. Er zijn niet veel schrijvers die een dergelijk effect te weeg brengen.
    middelr@xs4all.nl

    Terug