Leesimpressies
Ismail Kadare: Een noodlottig diner
- Nr. 10 - 2012
- Van Gerrit Komrij zwerft er soms een opmerking door mijn gedachten met de volgende strekking: zorg dat ja altijd een paar onechte billen op zak hebt om de mensen toe te steken. De Albanese schrijver Ismail Kadare neemt deze aanbeveling al lang ter harte. Hij speelt een spel met de werkelijkheid en het valt lastig uit te maken wat waar is en wat niet. Gaandeweg een roman laat hij een nieuw licht op een gebeurtenis schijnen. In zijn vorige vertaalde roman Het ongeluk was er onzekerheid over een van de weg geraakte taxi. Ongeluk of moord? Ook in zijn laatste boek Een noodlottig diner beproeft Kadare ditzelfde recept. Een schrijver die leeft in een dictatuur zoekt langs een omweg zijn grenzen op. Leven maar vooral overleven vergt een maskerade. In zijn boeken krijgen voorvallen als door een nieuwe verflaag een andere kleur. Zijn wereldbeeld rust met het verkeerde been op een dubbele bodem. De lezer moet door de bomen een bos zien te ontdekken.
Kadare speelt niet alleen met de werkelijkheid maar heeft er ook een handje van om buiten de werkelijkheid te treden. Hij deinst niet terug voor surrealistische elementen. In het boek De adelaar is de hoofdpersoon een bankbediende die na een diepe val in een onbekende nieuwe wereld terecht komt. Daar treft hij mensen die voor het regime onwelgevallige uitspraken hebben gedaan. Die nieuwe onwereld is hun straf. Aan het eind van De adelaar probeert de hoofdpersoon een oplossing te forceren door een gevecht met een adelaar aan te gaan, het beest dat als symbool de vlag van Albanië siert. Kadare schept zijn fantasiewereld via een luchtige en soms humorvolle toon. Dat maakt het beschrevene niet minder huiveringwekkend. In Een noodlottig diner verwijst de titel naar een gebeurtenis in 1943 inclusief de nasleep daarvan die zou duren tot in het begin van de jaren vijftig als een bezoek van Stalin aan Albanië in aantocht lijkt. Enver Hoxha, zo’n vier decennia de machtigste man van zijn land, gold lang als de trouwste aanhanger van Stalin. Toen deze in eigen land in diskrediet kwam was dat de aanleiding voor Albanië om de loyaliteit richting het China van Mao te bewegen. Maoistisch Albanië was lange tijd het eenzaamste land van Europa. In Een noodlottig diner is die periode nog niet aangebroken. In deze roman leren we het complementaire artsenpaar Gurameto kennen bestaande uit dokter Gurameto de Grote en dokter Gurameto de Kleine. Beurtelings mogen zij zich in de voorkeur van de publieke opinie verheugen. Op diverse plekken in het boek vertelt Kadare waar de sympathie van de volkswil per toeval heen beweegt. In een dictatuur is fluisteren de dominante toon van de conversatie.
Dokter Gurameto de Grote was niet alleen ouder en imposanter dan zijn naamgenoot, maar had ook in Duitsland gestudeerd, wat zonder meer een groter en indrukwekkender land was dan Italië, waar dokter Gurameto de Kleine zijn opleiding had genoten
In 1943 staan de Duitse troepen op het punt Albanië binnen te trekken. Voordien verspreiden de Duitsers strooibiljetten waarin zij hun goede bedoelingen onderstrepen. Zij komen niet om het land te bezetten maar verlangen slechts een vrije doortocht. Zij erkennen het Albanese volk inclusief de aanspraken op de gebieden die na de Balkanoorlogen aan andere staten zijn toegewezen zoals Kosovo aan Servië. Ondanks dit staaltje public relations worden de Duitse troepen bij binnenkomst beschoten. Door wie is niet zeker. Waren het de communisten? Als het Duitse leger zich op het marktplein heeft verzameld wordt dokter Gurameto de Grote in contact gebracht met de Duitse commandant, kolonel Fritz von Schwabe. De twee blijken oude studiemakkers te zijn. De dokter nodigt de Duitsers bij hem thuis uit voor een diner. Tijdens de maaltijd eist de kolonel de namen van de daders die zijn manschappen hebben beschoten. Zolang de daders niet zijn aangegeven zet hij met het nemen van tachtig gijzelaars zijn eisen kracht bij. Dat machtsspel bepaalt de handeling van het boek. Ook als de Duitsers weer terug naar de heimat zijn, vindt er nader onderzoek plaats naar de ware toedracht. De onderzoekrechters schrikken niet terug voor folteringen. De mythe van het diner neemt kolossale proporties aan. Kadare voegt steeds nieuwe verhaallijnen toe. De raadselachtigheid blijft. Op meerdere plekken is er sprake van dat een dode aan het diner heeft aangezeten. Hier raakt Kadare mij kwijt. Uiteraard staat het een romanschrijver vrij om elementen die haaks staan op de realiteit in het verhaal te verweven. Het aanbod aan impulsen uit de werkelijkheid is zo oneindig dat iemand, die daar nog niet genoeg aan heeft, een te groot beroep doet op mijn fantasie. Een dode die aan de deur klopt om mee te eten gaat mij te ver. Waar is dat voor nodig? Persoonlijk reken ik me tot de school van dood is dood. Surrealistische vondsten maken een roman die grotendeels de realiteit eerbiedigt ongeloofwaardig. Misschien kan ik daarom het beschouwende werk van Kadare wel meer waarderen. Een werk als Albanese lente heeft mij meer inzicht geboden in de bijzondere omstandigheden van Albanië dan deze roman. De laatste resulteert in een onaangename verwarring.
