Leesimpressies
Jane Gardam: Laatste vrienden
- Nr. 1 - 2021
- Een romancyclus kan ontstaan uit een toevallige blik. Tijdens een wandeling in Londen in de nabijheid van het Ritz Hotel viel het oog van Jane Gardam op een rijzige gestalte. Het was een man gehuld in een tweedjas met glimmende schoenen. Hij droeg een gedeukte aktetas. Typisch een advocaat uit de upperclass. Toen Gardam het verzoek kreeg voor een tijdschrift een kerstverhaal te schrijven verscheen de man opnieuw op haar netvlies. Zij gaf hem de naam Edward Feathers, bijgenaamd Old Filth wat staat voor failed in London try Hong Kong. De figuur stimuleerde de fantasie van de schrijver en hij zou haar jaren gezelschap houden. Naast hem doken zijn vrouw Betty en zijn eeuwige rivaal Terrence Veneering op. Feathers is een zogenaamde Raj-wees. Hij werd als zovele generatiegenoten door zijn ouders vanuit een uithoek van het Britse imperium naar kostschool en pleeggezin in Engeland gestuurd. Het vormde de opmaat naar een beschadigd karakter: altijd bang in de steek gelaten te worden. Jane Gardam vond in het drietal voldoende inspiratie om een romancyclus van drie delen te vullen met nog een toegift in de vorm van geheime brieven. Per deel staat een ander lid van het drietal centraal. De andere twee blijven nadrukkelijk aanwezig waardoor het zelfde verhaal wisselende accenten krijgt.
In Laatste vrienden, het slotdeel van het drieluik staat Terence Veneering centraal. Hij heeft vele overeenkomsten met Old Filth, onder meer het specialisme bouwrecht later aangevuld met milieutechniek, maar is tegelijk zijn tegenpool. Feathers werd geboren in een bevoorrecht maar ook liefdeloos milieu. Veneerings afkomst was minder bevoorrecht maar hij beschikte wel over liefhebbende ouders. Veneering staat daarom met meer zelfbewustzijn in het leven dan zijn rivaal die in zijn jeugd jarenlang stotterde. Daaraan kwam pas door een begeesterde docent op kostschool een einde wat de weg vrijmaakte naar een bestaan als advocaat. Niet alleen in de rechtszaal staan de twee mannen tegenover elkaar. De liefde vormt ook een strijdtoneel. Aan het eind van hun leven worden de mannen bij toeval buren als zij voor hun pensioen de landelijke Donheads als onderkomen kiezen. Daar komt Betty plotseling te overlijden. Buitengesloten op een winterse dag is Feathers gedwongen bij zijn buurman aan te kloppen. Langzaam ontdooit hun vijandschap. Achteraf hadden ze misschien ook wel vrienden kunnen zijn.
Het is echt zo dat je het verleden van een ander nooit werkelijk kunt kennen. En waarom zou je ook? Vanaf de moederschoot leven we allemaal in verschillende werelden
Toen Feathers Betty ten huwelijk vroeg, stelde hij als voorwaarde een belangrijke eis. Zij mocht hem nooit in de steek laten, de achilleshiel van zijn leven. Zij zegt dat toe. Een uur later ontmoet zij Veneering en wordt verliefd op hem. Hij was dat trouwens al op haar. Het leven zou anders zijn verlopen als dat moment een uur eerder had plaatsgevonden. Betty neemt haar belofte bijna volledig serieus. In Laatste vrienden komt Terrence Veneering sympathieker uit de verf dan in de eerste twee delen het geval was. Tot dan was hij een bluffende rokkenjager. Hij heeft ook zijn portie tegenslag te verwerken gekregen en van daaruit een succesvolle loopbaan opgebouwd. Feathers daarentegen is een man die zijn emoties achter slot en grendel heeft verstopt. De auteur typeert hem als iemand die er uit ziet als iemand die net onder de douche van een vijfsterrenhotel vandaan komt en dan aan de worsteling met zijn manchetknopen begint. Als de twee mannen aan het eind van hun leven de confrontatie voortzetten met een schaakbord in het midden roepen zij herinneringen op aan de afrekening die Sandor Marai zo overtuigend heeft beschreven in De gloed.
Jane Gardam weet voortdurend nieuwe sleutelmomenten uit de levens van haar personages op te diepen die verder kleur geven aan het verhaal. Toch blijft het de vraag of al die gegevens het geheim van een leven ontsluieren. Mensen zijn even consistent als raadselachtig. De auteur behandelt haar hoofdfiguren met mildheid. De lichte toon en voorzichtige humor maken het werk van Gardam aangenaam leesbaar. In de levens die zij beschrijft resoneert op de achtergrond de Britse klassenmaatschappij en de neergang van een imperium. In Laatste vrienden geeft zij ter completering van de wereld die zij schetst enkele bijfiguren het volle pond. Hun uithoudingsvermogen in de marge wordt beloond. Dat is een passende afsluiting van het geheel.
Een zwakker element in de romancyclus is dat een beperkt aantal personages elkaar over de hele wereld telkens bij toeval ontmoet. Dat maakt van de upperclass van het imperium een wel heel kleine wereld. Jane Gardam is in het Verenigd Koninkrijk een gevestigde naam. In het buitenland heeft zij pas op hoge leeftijd aandacht gekregen. Liefhebbers van Engelse literatuur zijn bij haar aan het goede adres. Haar werk zit vol verwijzingen naar het werk van Dickens, Hardy, Shakespeare en anderen. Ook Hardy koos de Donheads als decor. Terrence Veneering is een naam die de advocaat koos omdat zijn oorspronkelijke naam, ontleend aan zijn Oekraïense vader, een handicap vormde. Veneering is een bijfiguur uit Our mutual friend van Dickens. Jane Gardam heeft haar lezers veel te bieden.
middelr@xs4all.nl
