Leesimpressies
Jorge Luis Borges: Wereldschandkroniek
- Nr. 4 - 2023
- Jorge Luis Borges is het boegbeeld van de Argentijnse literatuur. Hij stond aan de wieg van de opkomst der Latijns-Amerikaanse schrijvers. Hij schreef nooit een roman. Zijn werk bestaat uit verhalen, fantastisch en surrealistisch, en poëzie. Hij mengt fictie en non fictie op een wijze dat de lezer zich in een spiegelpaleis waant. Hij duikt in zijn werk de geschiedenis in veelal de literaire geschiedenis. Voor Borges is de wereld een groot samenhangend boekwerk. Opvallend is zijn samenwerking met landgenoot Adolfo Bioy Casares. De twee schreven samen een stuk of tien werken waaronder filmscripts. Het gaat om een lange en intensieve samenwerking tussen twee mensen wier werk makkelijk op eigen benen kon staan. Hij is vooral ook een schrijver die collega’s wist te inspireren. Zo heeft Umberto Eco een prominente plaats in “De naam van de roos” ingeruimd voor iemand met een licht verbasterde naam, die conform het origineel leed aan blindheid en het vak van bibliothecaris uitoefende. Hoewel zijn taalgebruik redelijk toegankelijk is, valt de betekenis van zijn teksten niet even makkelijk te traceren. Zijn werk heeft iets ongrijpbaars. In die ongrijpbaarheid schuilt tegelijk zijn kracht. Daarom is het aantrekkelijk om iemand te raadplegen die meer licht op hem kan werpen.
Jay Parini werd als een bangig jongetje geboren in Pennsylvania als kleinzoon van Italiaanse immigranten. Op zijn 38e staat hij vroeg op om met frisse energie te werken aan zijn boek over de laatste jaren van Tolstoi, The last station. Vrouw en zoons slapen nog. Hij zet de radio aan en hoort dat Borges op 86-jarige leeftijd is overleden in Geneve. Onmiddellijk gaan zijn gedachten terug in de tijd toen hij in Schotland studeerde, in het wonderschone St Andrews, waardoor hij uitzending naar Vietnam wist te ontlopen. Hij trok in Schotland een week met Borges op. Samengebracht door het toeval maakten ze per auto een tocht door de Hooglanden. Met levendige details schetst hij die ervaring in Borges and me, niet te verwarren met Borges en ik, een bespiegeling door de meester zelf. Daarin schetst Borges de uitwisselbaarheid van auteur en persoon. In de auto is Borges onophoudelijk aan het woord. Hij strooit met zijn eruditie en eist van de jonge chauffeur beschrijvingen van het landschap dat hij van ongeduldig commentaar voorziet. Parini heeft op dat moment nooit iets van hem gelezen en poogt hem uit te horen bij het zetten van de eerste stappen van zijn eigen schrijverschap. Dat levert mooie confrontaties op.
In het werk van Borges is Wereldschandkroniek de eerste bundeling die van zijn hand verscheen. Het betreft een dun boekje van 125 bladzijden. De verhalen omvatten korte biografieën van piraten en ander gespuis uit het verleden. In de proloog legt hij een geloofsbelijdenis af over zijn selectie.Ze zijn het onverantwoordelijke spel van een beschroomd mens die niet de moed had verhalen te schrijven en die zich vermaakte met het vervalsen en veranderen( soms zonder ethische rechtvaardiging) van andermans geschiedenissen
De verhalen beslaan niet meer dan enkele bladzijden of zoals de auteur zelf zegt “de reducering van het hele leven tot twee of drie scènes”. Eén van de geportretteerden is Billy Harrigan die in 1859 ter wereld kwam in een ondergrondse woonkazerne te New York. Net als velen trok hij naar het Westen, een puber nog, om daar zijn geluk te beproeven. Hij kwam terecht in New Mexico en verwierf na zijn eerste moord de bijnaam Billy the Kid. “We weten dat hij wel eenentwintig doden op zijn geweten had- Mexicanen niet meegerekend. Zeven levensgevaarlijke jaren leefde hij de luxe uit die moed heet.” Weinig verrassend komt Billy the Kid door kogels om het leven. Pas eenentwintig jaar oud. Aan het eind van Wereldschandkroniek volgt een bronvermelding van geraadpleegde literatuur. Dat suggereert een wetenschappelijke aanpak maar Borges lardeert het materiaal met de eigen fantasie. Hoewel de formulering regelmatig fonkelt zijn de verhalen te kort en te bizar om in de ban van het boek te geraken. Borges blijft op een afstand. Via Jay Parini heb ik meer zicht gekregen op de persoon en de schrijver. Daarom ter afsluiting enkele citaten ontleend aan Borges and me. Het is beter de bron aan het woord te laten dan om te parafraseren.
Nobody can teach you anything. We teach ourselves. All my life I have lived in books, in libraries.
I designed my work for the tiniest audience, ‘fit company through few’. A writer’s imagination should not be diluted by crowds.
A fool knows more in his own house than a wise man in the house of another man.
I would never make anything up. Unless, of course, the world failed to provide sufficient material.
A poem is the next best thing to silence.
Parini geeft een bondige samenvatting wat de avontuurlijke reis hem geleerd heeft. After reading Borges, if you miss a train, the event will feel drenched in meaning.
middelr@xs4all.nl
