Leesimpressies
Juan Carlos Onetti: De dood en het meisje
- Nr. 19 - 2023
- De kleine uitgeverij Kievenaar brengt via fraaie publicaties het werk van Juan Carlos Onetti onder de aandacht. Eerder verscheen al “Afscheid”. Daarin meldt zich een buitenstaander in de dorpswinkel van de man die als verteller fungeert. De winkelier annex cafébaas heeft door dat de man ziek is en niet meer beter zal worden. De dorpsgemeenschap volgt met belangstelling zijn doen en laten. Hij krijgt beurtelings bezoek van een oude en een jonge vrouw. Het vermoeden is dat het een echtgenote en een minnares betreft. De nieuweling accepteert zijn ziekte maar ontkent die op andere momenten. Geleidelijk wordt duidelijk wat de rol van de twee vrouwen behelst. Onetti voert zijn personages op waarbij het grotere verband voor de betrokkenen niet altijd duidelijk is. Dat geeft het verhaal een mysterieus trekje waar de lezer naar eigen inzicht verdere invulling aan mag geven. In “De dood en het meisje” vergroot Onetti de raadselachtigheid. Deze novelle van nog geen 100 bladzijden is te beschouwen als een detective zonder oplossing. Helga Hauser heeft een kind gebaard dat nu ruim een jaar oud is. Het is alom bekend dat een eventuele nieuwe zwangerschap haar fataal zal zijn. Zij is zelf van dat feit op de hoogte evenals haar omgeving, haar echtgenoot Augusto Goerdel voorop.
Het verhaal begint in de spreekkamer van dokter Diaz Grey. Goerdel komt voor een second opinion. De diagnose wordt bevestigd. Toch volgt er een zwangerschap met het verwachte resultaat. Moeder en embryo overlijden. Augusto Goerdel staat onder verdenking. De arts, een getroebleerd man in de herfst van zijn leven, is zelf een dochter op 3-jarige leeftijd kwijtgeraakt. Gelukkig heeft hij de foto’s nog. Na haar verdwijning met onbekende bestemming ontvangt hij van een onbekende afzender foto’s van haar. Zo ziet hij haar ontwikkeling zonder daar deel aan te hebben. Hij speelt patience met de oude en nieuwe foto’s van zijn dochter. Hij poogt Goerdel te behoeden zijn echtgenote zwanger te maken. Voorzorgsmaatregelen gelden voor beide echtelieden als een doodzonde. De arts, die als genezing geen optie is troost wil bieden, geeft advies tikkend met zijn pen in een nutteloos geworden receptenboekje.
De kwestie zou dus zijn u koude ochtenddouches voor te schrijven, bromide en kamfer, elke dag een wandeling van twee of drie uur, goede vrijdagonthouding als enig dieet. De kwestie zou zijn u impotent te maken lang voordat u dit via natuurlijke weg wordt
Heeft Goerdel moord of doodslag gepleegd? In de loop van het boek komt er meer zicht op het leven van Goerdel. Hij groeit op in een kolonie van landarbeiders. Pater Bergner, meer zakenman dan geestelijke, ontfermt zich over hem. Goerdel lijkt voorbestemd voor een loopbaan in de katholieke kerk. Hij zal uiteindelijk de functie van notaris uitoefenen. Een deel van zijn leven brengt hij in Europa door. Als hij op latere leeftijd naar huis terugkeert, ontkent hij zijn aandeel in de dood van Helga. Hij schermt met documenten die een minnaar als schuldige aanwijzen. Over de betrouwbaarheid van de verschillende versies bestaat geen duidelijkheid. Misschien heeft Helga zelf willens en wetens voor haar lot gekozen. Het gebrek aan helderheid is mede toe te schrijven aan de rol van de verschillende vertellers. Soms weet de lezer niet wie het woord voert. Bovendien maakt het verhaal wilde sprongen door de tijd. Het verhaal speelt zich af in Santa Maria, een plaats die net zo onvindbaar op de landkaart is als Macondo, alleen kenbaar voor literatuurliefhebbers. Santa Maria is bedacht door Juan Maria Brausen die op zijn beurt een creatie is van Juan Carlos Onetti. Brausen draagt voor meer personages de verantwoordelijkheid als schepper. De novelle bevat een verklarende namenlijst waarin toegelicht wordt welke personages in welke andere werken van Onetti hun opwachting maken. De schrijver schudt zijn creaties als een kaartspelers over zijn boeken uit. Het universum van Onetti is zwartgallig. Seks en macht zijn de belangrijkste drijfveren. De inwoners van Santa Maria staan bekend als stug.
Vertaler Maarten Steenmeijer geeft in zijn voorwoord een nadere duiding van Onetti, die onder collega’s als belangrijke exponent van Latijns-Amerika geldt. Mario Vargas Llosa was zo’n bewonderaar. Vargas Llosa ontmoette hem op een congres in 1966. Tijdens de officiële sessies deed de representant van Uruguay zijn mond niet open. Tijdens de informele bijeenkomsten evenmin. Wel trouwde hij vier keer. Onetti leefde van 1909 tot 1994. Hij was op jonge leeftijd van school gegaan en leefde als een kluizenaar in het gezelschap van drank en sigaretten. Hoewel ik geen groot liefhebber ben van schrijvers die de lezer in verwarring achterlaten, zorgt zijn stijl voor vuurwerk dat in je hoofd blijft rondspoken. De sfeertekening komt beter uit de verf dan de plotlijn. Zo wordt er over een bijfiguur opgemerkt: “hij had niet meer te lijden onder suïcidale schoonzussen of onmogelijke gedichten”. Uitgever Kievenaar gaat onverdroten door met het werk van Onetti. Op stapel staat Lijkenverzamelaar. Ik kijk er met gemengde gevoelens naar uit.
middelr@xs4all.nl
