Leesimpressies
Paul Lynch: Lied van de profeet
- Nr. 20 - 2024
- De Ier Paul Lynch is de laatste winnaar van de Booker Prize met een dystopische roman waarin zoals dit genre eist een negatief toekomstbeeld wordt geschetst. Het onheil laat niet lang op zich wachten. In de openingszin wordt er op de deur geklopt bij het huis van de familie Stack. Twee agenten willen Larry, de vader van het gezin, spreken. Hij is niet thuis. Larry is docent en actief betrokken bij vakbondswerk. De bond treft voorbereidingen voor een demonstratie tegen het bewind van de regering. Aan het eind van het eerste hoofdstuk maakt de regering met geweld een einde aan de demonstratie. De geheime politie houdt Larry uiteindelijk aan. Zijn verblijfplaats is onbekend en het is onduidelijk waarvan hij beschuldigd wordt. Het Ierland zoals we dat kennen is getransformeerd in een politiestaat met een zeer autoritair regime. De roman geeft een indringend beeld van de achterblijvers binnen het gezin. Het gaat om moeder Eilish en de vier kinderen waarvan de oudste, Mark, aan de vooravond van zijn eindexamen staat en de jongste nog maar een baby is. Eilish staat voor de taak het gezin draaiend te houden en haar wetenschappelijke werk als moleculair bioloog zo goed en zo kwaad als het kan voort te zetten. Daarnaast is er de zorg om haar vader Simon, die lijdt aan dementie. De nieuwe situatie werkt sterk door op de gezinsleden. De kinderen verwijten moeder de afwezigheid van hun vader wat de mentale druk verder vergroot.
De National Alliance Party is aan de macht gekomen en definieert de maatschappelijke werkelijkheid als een crisis. Vervolgens roepen de machthebbers de noodtoestand uit. Vader Larry heeft zich bewust of onbewust gezagsondermijnend opgesteld. Hij heeft geen recht op een advocaat. Een avondklok treedt in werking. Dan komt het moment dat Mark, pas 16 jaar, een oproep voor de dienstplicht krijgt. Hij besluit onder te duiken. Het contact tussen Mark en zijn familie valt stil. Eilish probeert de moed erin te houden tegenover haar kinderen. Zoon Bailey van 14 plast ’s nachts in bed. Eilish krijgt het advies het land te ontvluchten. Haar zus, die in Canada woont, stelt financiële middelen beschikbaar. Eilish probeert overbewust als ze is alle signalen te duiden. Ze voert denkbeeldige gesprekken met haar man. Vluchten is alles opgeven. Ze wil thuis blijven voor het geval haar man en oudste zoon terugkeren. Ze kan bovendien haar vader niet in de steek laten. Lynch weet overtuigend een beklemmend beeld te schetsen. Niemand weet wat er precies aan de hand is. Voor informatie moet je terecht bij buitenlandse nieuwszenders. De internationale gemeenschap zal op enig moment toch wel tot ingrijpen overgaan. De gruwelijkheden nemen toe. Er vormt zich een rebellenleger dat de strijd met het regeringsleger aangaat. Bommen en granaten vallen in de buurt van de woning. Als Eilish geen andere uitweg ziet dan te vluchten resulteert dat in een tocht vol hindernissen.
De verworvenheden uit een vorig leven verdampen.Traditie is niet meer dan een gemeenschappelijke afspraak, als de instituties in andere handen komen dan komen ook de feiten in andere handen en kun je de algemene denkbeelden veranderen, de zaken waar consensus over was, daar zijn ze mee bezig
Lynch weet overtuigend de ontreddering te schetsen. Dat maakt “Lied van de profeet” tot een alarmerend en deprimerend boek. Dat roept de vraag op waarom wil een auteur een dergelijk boek schrijven en waarom zou de lezer het willen lezen. Lynch heeft hierover gezegd dat hij een poging wilde ondernemen tot radicale empathie. Dat is zeker gelukt. Je krijgt mededogen met de familie Stack en wenst niemand een dergelijk lot toe. Toch vind ik het storend dat de auteur zich volledig op het microniveau van de situatie richt. De toestand op macroniveau blijft schimmig. Als lezer geldt voor mij dat lering en vermaak zwaarwegende motieven zijn. Voor vermaak is in deze roman begrijpelijkerwijs geen plek maar wat kun je van deze roman leren? Lynch besteedt geen aandacht aan hoe het in Ierland zo ver heeft kunnen komen. Welke signalen gingen er aan het ontstaan van een politiestaat vooraf? Wie schiepen de voorwaarden en toonden zich medeplichtig? Daarvan ontbreekt ieder spoor. Dan kun je beter terecht bij een boek van Harvard politicologen getiteld “How democracies die”, zie weblog 12 uit 2022. Hierin staan volop waarschuwingssignalen te lezen. Dat het lot ellendig is zodra het te laat is, mag als evident gelden. Ook bij autoritaire regimes geldt voorkomen is beter dan genezen. In de roman ontbreekt dit wenkend perspectief. Juist bij de meewind die extreem rechts in diverse landen in Europa op dit moment heeft, zou de roman aan relevantie hebben gewonnen door de ontstaansgeschiedenis te schetsen. Het is immers niet zo dat een land als je in de avond naar bed gaat nog een democratische rechtsstaat is en je de volgende morgen wakker wordt onder een autoritair regime. Die verandering gebeurt stapsgewijs. Nederland staat op het punt een extreemrechtse regering te krijgen onder aanvoering van een technocraat op wie niemand heeft gestemd. Er zijn altijd alarmbellen. In Nederland zijn dat er twee. Ze heten Omtzigt en Yesilgöz.
middelr@xs4all.nl
